U Gomiljanima obnavljaju svetinju iz 4. veka

Izuzetno vredna arheološka otkrića u krševitom hercegovačkom selu Gomiljani, kod Trebinja, inicirana posle slučajne posete ruskog sveštenika 

Piše: Predarag Savić, advokati pisac

Stručnjaaci Muzeja Hercegovine u selu Gomiljani, udaljenom nekiliko kilometra od Trebinja, vredno rade na arheološkim istraživanjima Crkve cara Konstantina i carice Jelene, grobovima unutar i oko crkve, gde su već pronađeni  izetno vredni ostaci krstionice iz četvrtog ili  pet petog veka, grnčarije i keramike, uglavnom iz srednjeg veka, kao i novčići s likom cara Konstantina i bronzana igla pribadača.

Svega toga ne bi bilo da u krševito i nekada veliko selo Gomiljani nije slučajno zalutao jedan ruski sveštenik i incirao obnovu ove svetinje. Zbog toga su  morala da uslede arheološka istraživanja, koja predhode obnovi!

S obzirom na to da je Crkva cara Konstantina i carice Jelene zaštićeni nacionalni spomenik, trebinjski arheolozi iz Muzeja Hercegovine  postigli su ogroman uspeh otkrićem vrednih istorijskih dokaza. Od posebnog značaja  je pronalaženje dokaza da je ta svetinja  izgrađena mnogo pre nego što se do sada verovalo. To dokazuje otkriće temelja i zidova krstionice, koji potiču iz četvrtpg ili petog veka..

-Sama  arhitektura govorila nam je u prilog tome da crkva nije iz 15. veka, nego starija, ali mi zasada, dok se ne završe arheološka istraživanja, ne možemo reći iz kog je perioda. Međutim, ona po svojoj arhitekturi odgovara srednjovekovnim crkvama. Ono što je još važnije, crkva je ukopana u sloj u iz 4. i  5. veka, odnosno arheološki sloj koji je nastao rušenjem nekog starijeg objekta, s obzirom na to da je prisutna krovna rimska opeka, kao i rimska keramika – kaže Ivana Grujić, direktor Muzeja Hercegovine, koju smo zatekli na u Gomilju dok otkopavala jedan srednjevekovni grob.

Na području stare Hercegovine se u navedenom periodu grade jednobrodne crkve pravoslavne i katoličke provenijencije, za čiju gradnju se angažuju dubrovački majstori. Crkve su dosta sličnih dimenzija, a razlika među njima se javlja u načinu prenosa sila bočnog potiska.

Ona ističe da u tom  donjem sloju, u unutrašnjosti crkve, pronađen je i novac cara Konstantina II, bronzani folis, na čijem aversu je predstavljen lik cara Konstantina Velikog, sa velom na glavi, a na reversu car Konstantin, u stojećem stavu, obučen u togu, predstavljen kao božanstvo.

-Ovakav novac, u čast cara Konstantina, kovao se nakon njegove smrti i predstavlja oboženog cara, a ovaj primerak, po dosadašnjim zapažanjima, iskovan je u kovnici u Aleksandriji 347-348. godine, odnosno 10 godina nakon smrti cara Konstantina Velikog – dodaje Grujićeva.

U samom Popovom polju, na relativno malom prostoru, nalaze se tri stara manastira i 36 starih crkava, kao i veći broj još starijih crkvišta. istorijskih podataka o Kostadinovici (Crkvi sv. Konastantina i Jelene) ima izuzetno malo, ali se ubraja među najstarije crkve trebinjskog kraja.

U selu Gomiljani, nekada velikom hercegovačkom selu, danas živi samo  osamdesetak ljudi. U njemu  postoje ukupno tri crkve koje su proglašene za nacionalni spomenike, kao i   praistorijske gomile na kojima se nalazi srednjovekovna nekropola s više od 50 stećaka. Ceo taj kompleks nalazi se na listi za očuvanje spomenika. Veoma je važno da je Crkva Svetog Đorđa na listi od 2003. godine, dok su Vračevica i Konstantinovica od 2008. na listi nacionalnih spomenika.

-Ovde je, u stvari, jedan kontinuitet u naseljavanju, od same praistorije do danas – naglašava Jelena Pujić, kustos arheolog Muzeja Hercegovine.

U široj okolini  Gomiljana, sedamdesetih godina XIX veka bilo je sačuvano dvanaest  grobnih gomila (nekropole, tumuli), danas samo šest. Ta grupa spomenika – šest praistorijskih grobnih gomila (tumulusa) proglašena je za nacionalni spomenik kulture. Mnoge od njih su prekopane i uništene, a ostaci kamena korišćeni su za u različite svrhe. Gomile na području sela Gomiljani su samo evidentirane, ali ne i arheološki istražene te se stoga ne može izvršiti njihova tačna datacija nastanka.

Na osnovi do sada vršenih arheoloških istraživanja, može se zaključiti da gomile u Gomiljanima sadrže iste ili slične priloge kao i ostale u Hercegovini. Visoke su od 3 – 6,5,metara, proemera 21 do 40 metara i površine 345 d0 1252 metara kvadratnih. Grobne gomile pripadaju najverovatnije vremenu Ilira.

Na nadmorskoj visini od 313 metara smeštena je Pravoslavna crkva Vračevica (Crkva sv. Vrača). Iza crkve u istočnom delu ograđenog prostora nalazi se praistorijska grobna gomila (tumulus), sa dimenzijama visine oko 5 metara, prečnika 31,64 metra, obima 99,45 metara i površine 788,15 metara. Osim grobne gomile ispred crkve nalazi se jedan stećak. Pravoslavna crkva Vračevica (Crkva sv. Vrača) sa praistorijskom gomilom (tumulusom) u Gomiljanima, proglašena je nacionalnim spomenikom kulture.

U Gomiljanima se nalazi i treći nacionalni spomenik – Područje i ostaci istorijskog spomenika – Crkva sv. Georgija (Đurđevica). Potiče iz XV veka.

Stručnjake iz  Muzeja Hercegovine zatekli smo kako rade, u podne, po žarkom hercegovačkom suncu. Posao započinju u pet sati ujutro, a  završavju kad  padne mrak. Tu na prostoru Gomiljana na nadmorskoj visini od 273 m, geografskoj širini 42º 41′ 44.2″ i geografskoj dužini 18º 17′ 4″, pronašli su i nekropolu sa stećima. Narod  ovaj lokalitet zove Kostadinovica,  po crkvi posvećenoj sv. Konstantinu i Jeleni.  Tu je oko 50 stećaka, s tim  što su  i parag svetinje i časna trpeza  napravljeni od stećaka .

Pravoslavna crkva Kostadinovica (Crkva sv. Konstantina i Jelene) nalazi se unutar nekropole sa stećcima i orijentirana je u pravcu zapad–istok. Navedeno dobro je u vlasništvu Srpsko pravoslavnog manastira Uspenja Bogorodice u Dužima. To je jednobrodna crkva sa polukružnom apsidom i svodom. Ovaj tip građevine sa svim svojim varijantama, se u primorskim krajevima javlja početkom XIII i krajem XIV veka.

Direktorka Ivana Grujuć kaže da će po završetku arheoloških radova i konzerviranja istih, biti moguća obnova ove svetinja. Narod Gomilja se već organizovao.  Bez ljudi, dobre volje, sami neće uspeti da obnove hram, kaže Predrag Milošević, predsednik Odbora za obnovu ove crkve. On nam  dalje pojašnjaljava na koji način su počela arheološka istraživanja u selu Gomiljani:

-Mi Meštani smo organizovali i započeli obnovu crkve, i to na inicijativu ruskog sveštenika koji je, sasvim slučajno, boravio u Trebinju, a još slučajnije zalutao u Gomiljane, gde je čuo priču o Crkvi cara Konstantina i carice Jelene. Ruski sveštenik, koji je sve pokrenuo, zove se Konstantin, a njegova supruga Jelena. Kada smo ispričali ocu Konstantinu da jedna crkva u našem selu nosi ime cara Konstantina i Jelene, on se živo zainteresovao, pošto se i njegova supruga zove Jelena. On nam je predložio da započnemo obnovu crkve i obećao da će pomoći u prikupljanju sredstava!

Fotografije: Zoran Jovanović Mačak