Srbi i Australijanci u Prvom svetskom ratu

Bojan Pajić je rođen u Srbiji, ali odrastao je u Australiji. Korene nije zaboravio. Iako je studirao istoriju Evrope, Srbije tu nigde formalno nije bilo, pa je o njoj tražio knjige na engleskom.

-Nedavno sam pronašao „Istoriju Servia (Sic)“ Leopolda Rankea objavljenu u Londonu 1853, pa sam nastavio da tražim slične dragocenosti. Tako sam slučajno naleteo na knjigu na čijim koricama je bila žena u uniformi koja mi je delovala poznato. Zapravo mi je uniforma bila poznata jer je ličila na onu koju su nosili moj deda i deda ujak tokom Prvog svetskog rata. Njihove portrete čuvamo u porodičnom albumu – priča Bojan Pajić kako je sve počelo.

A došao je do tri knjige o Australijancima Novozelanđanima koji su se zajedno sa Srbima borili u Velikom ratu.

-Neposredno kasnije, na poslovnom sastanku upoznao sam čoveka čija baka je bila medicinska sestra u Srbiji tokom rata. To me podstaklo da tražim i druge Australijance koji su bili na ratištu u Srbiji. U australijskoj istoriji Velikog rata nema pomena o Australijancima koji su služili u Srbiji ili sa Srbima. U nedavno objavljenoj, sveobuhvatnoj i popularnoj istoriji Prvog svetskog rata uopšte se ne pominje Srbija. Štaviše, istoričari sa kojima sam stupio u kontakt ništa nisu znali o Australijancima u Srbiji i čak su bili skeptični da ću ikoga naći. Toliko nema nikakvog znanja o istoriji Srbije da su me često pitali sa čije strane je Srbija bila tokom Velikog rata – kaže Pajić i dodaje da je fokus britanskih i američkih istoričara uvek bio na Zapadnom frontu, dok je Australiju najviše zanimalo Galipolje gde su se vodile borbe protiv Otomanskog carstva.

U britanskim knjigama se, navodi Pajić, ono što bi on nazvao srpsko ratište, vodi pod makedonsko, a Britanci sve to podvode pod Solunski front. Sa druge strane, ni Australijanci i Novozelanđani nisu ništa više vidljivi u srpskim izvorima jer se podvode pod Britance.

-Ipak, ne mogu da ne kažem da sam u arhivima Srbije i Jugoslavije našao neke podatke u kojima se pominju Australijanci. Jedan od tih dokumenata je pismo australijskog vojnika ambasadi Srbije u Londonu u kome želi više da sazna o srpskom ordenu koji je dobio za hrabrost u Galipolju. To je zapravo Karađorđev orden – kaže Pajić, koji je, kako je počeo da otkriva sve više Australijanca koji su bili na frontu u Srbiji, zamolio Genološko udruženje u Viktoriji za pomoć u pronalasku njihovih srodnika, kao i Udruženje veterana Australije.

Identifikovali su najmanje 1.500 Australijanaca i Novozelanđana koji su se borili u Srbiji ili sa Srbima na drugim ratištima.

-Došli su u Srbiju 1914. i 1915. kako bi pomogli ranjenicima, a kasnije i obolelima od tifusa. Bilo je, naravno, i Australijanaca koji su služili u britanskim jedinicima. Stotine Australijanaca i Novozelanđana su se tokom 1916-1918. borili sa Britancima, Francuzima i Srbima protiv bugarskih i nemačkih snaga na srpsko-grčkoj granici – kaže Pajić.

Sva ta istraživanja pretočena su u njegove tri knjige – prva je o Australijancima koje je Srbija odlikovala, druga je istorija učešća Australijanaca i Novozelanđana sa Srbima u ratu i treća o pojedinim Australijancima, iz različitih krajeva Australije, koji su služili sa Srbima kao vojnici ili medicinsko osoblje.

-To je ujedno i priča o srpskom ratištu, prikazana kroz mnoštvo umetničkih radova i memorabilija koje govore o iskustvu Srbije pitkije nego što to sama istorija priča. Sve to je sada izloženo u nekoliko muzeja u Australiji, a zvanične internet stranice sada uključuju i priče o Australijancima koji su se borili uz Srbe, kao i priču o Srbiji u Prvom svetskom ratu – navodi Pajić.

Bliži se ANZAC – 25. april, dan koji Australijanci obeležavaju još od 1916. Godinu dana ranije, 25. aprila 1915. bio je dan kada su se australijske i novozelandske trupe iskrcale u Galipolje i borile se u jednoj od najkrvavijih bitki Prvog svetskog rata. Taj datum je nacionalni praznik Australije – komemoracija za sve australijske žrtve ratova.

A to je i povod da Bojan Pajić u Beogradu prikaže svoju treću knjigu „Australijanci sa Srbima u Prvom svetskom ratu“, prevedenu na srpski, 26. aprila u Istorijskom muzeju, uz pomoć i ambasade Australije i Institut za noviju istoriju Srbije.

Izvor: Kurir