Osam decenija od aprilskog pokolja Srba u Bačkoj

Piše: Aleksandar Veljić

Nakon upada u Bačku 12. aprila 1941, Hortijeva Mađarska je zaposela Novi Sad narednog dana. Već tog dana, kao i danas, 14. aprila 1941. započelo je ubijanje građana Novog Sada. Svojim genocidnim aktima Hortijeva Mađarska je prekršila “Sporazum o večnom prijateljstvu sa Kraljevinom Jugoslavijom” potpisan decembra 1940.

Zbog kršenja tog Sporazuma, koji je svojeručno parafirao, kao i zbog očaja što se Mađarska time svrstala na Hitlerovu stranu, mađarski premijer Pal Teleki se ubio dan uoči ulaska okupatora u Bačku.  U oproštajnoj poruci Hortiju, grof Teleki navodi da nijedna reč o navodnom progonu Mađara i Nemaca od Srba nije tačna i ocenjuje da će Mađari, kao Hitlerovi saveznici, postati lešinari, najprljavija nacija.  Troipogodišnja okupacija Bačke dokazuje koliko su Telekijeve reči bile tačne.

Naime, proglašenje takozvane NDH 10. aprila 1941. je mađarski namesnik Mikloš Horti protumačio kao izgovor da je Jugoslavija pravno prestala da postoji, pa je, pod lažnim izgovorom da su bački Mađari ugroženi od Srba, izdao nalog o zaposedanju „južnih krajeva“.  Tokom svoje troipogodišnje vlasti istrebio je oko polovinu stanovnika te regije.  Na meti Hortijeve istrebljivačke politike bili su Srbi i ostali Sloveni (Rusini, Slovaci, Bunjevci), Jevreji i deo Roma.

Prilikom zaposedanja Bačke sredinom aprila 1941. okupator je pobio oko 3.500 bačkih Srba i nekolicinu Jevreja.  Isti broj Srba su Hortijevi dželati pobili u Baranji. Do kraja te godine je mnoštvo Srba, Jevreja i Slovena je poslato na Istočni front u “radne čete“, u sklopu mađarske savezničke pomoći Hitleru u pohodu na Rusiju.  Srpski kolonisti koji nisu proterani iz Bačke su oterani u sabirne logore.  U najužasnijem takvom logoru, Šarvaru, od zime, gladi i nehigijene izdahnulo je 8.021 duša.  Svojim bliskim saveznicma, hrvatskim ustašama, Horti je preko Drave isporučio 42.000 bačkih Srba za Jasenovac.

Najsvirepije zločine, dugo planirani genocid, državni organi Mađarske (vojska, žandarmerija i policija) počinili su januara 1942. u vidu “čišćenja terena”, odnosno etničkog čišćenja koje je ostalo upamćeno kao “Šajkaško-novosadska racija”.  Tada je istrebljeno najmanje 10.000 Srba i oko 2.000 Jevreja, desetine Roma, nekoliko rusinskih porodica u Đurđevu i slovačkih u Kisaču, te pojedini Nemci, Mađari, Hrvati, Rusi, Bunjevci i drugi.  Tačan broj Žrtava “Racije” 1942. nije poznat, osim što znamo iz podataka mađarskog narodnog poslanika Endrea Bajči Žilinskog da je ubijeno (najmanje) 12.763 osoba.  Od 16.034 predratnih bačkih Jevreja 2.614 je preživelo hortijevski Holokaust.

Do oktobra 1944. istrebljena je polovina stanovništva Bačke (oko 100.000).  Ni u jednom bačkom mestu ne održava se sećanje na aprilski pokolj 1941. koji su počinile Hortijeve okupatorske trupe.

Juna 2013. godine, odmah pošto je Narodna skupština usvojila deklaraciju o osudi genocidnih akata državnih organa posleratne Jugoslavije protiv nevinog mađarskog civilinog stanovništva, Aleksandar Veljić je, u ime Društva za očuvanje sećanja na Holokaust, uputio zahtev predlagaču te deklaracije, tadašnjem predsedniku Narodne skupštine Nebojši Stefanoviću, predlog istovetne osude genocidnih akata državnih organa Hortijeve Mađarske protiv nevinog civilnog stanovništva Bačke!  Odgovor nikada nije stigao i svi postupci Mikloša Hortija nikada nisu zvanično osuđeni kao genocidni akti.

Kao ilustraciju aprilskog pogroma 1941. godine, ove godine prilažem spisak identifikovanih žrtava tog pogrom u Novom Sadu.  Spisak je nepotup, jer Vojna enciklopedija navodi da je aprila 1941. pobijeno oko 720 stanovnika Novog Sada, a ja sam uspeo da do sada identfikujem samo 269 imena.

Spisak identifikovanih žrtava aprilske okupacije 1941. godine koji je sastavio Aleksandar Veljić

Izvori:

-Pokrajinska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini: Saopštenja o ZLOČINIMA okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini 1941-1944, knjiga 1, Bačka i Baranja, Novi Sad, 1946. godine, SPISAK ŽRTAVA lišenih života za vreme okupacije – Ulazak – Novi Sad (sadrži 159 imena)

-Muzej Vojvodine: Kartoteka žrtava fašizma

-Vasa Kolak, Novi Sad u narodnooslobodilačkom ratu i narodnoj revoluciji, drugi deo 1942.-1944. godine (rukopis), Novi Sad, 1962.

-Popis žrtava rata 1941-1945, Beograd: Muzej žrtava genocida, novembar 2016.

-Milorad I. Ćurčin-Filip, Putevima slobode u ravnici, Žabalj, 1974. godine

-Pavle Šosberger, Zbornik članaka, Novi Sad, 2009.

-Lično svedočenje Borivoja Božanića o smrti njegovog oca

-Drugi izvori navedeni uz pojedine žrtve

*Napomena: Žrtve kod kojih nije naznačeno mesto rođenja su rođene u Novom Sadu.

1. NN major jugoslovenske vojske, ubijen 13. aprila 1941. u Slovačkoj ulici
2. NN kapetan jugoslovenske vojske, ubijen 13. aprila 1941. u Slovačkoj ulici
3.  Antić Todor (41), rođen u Beloj Palanci od oca Save, mašinbravar, ubijen 14. aprila 1941.
4. Atanacković Dušan.
5. Atanacković Dušanova supruga, ubijeni aprila 1941.
6. Babić Marko (25), ubijen 14. aprila 1941.
7. Bajić Nikola (19), rođen  stolar, rođen u Sverdlovskoj uralskoj obali od oca Nikole, stolar, ubijen 14. aprila 1941.
8. Bajić Nikola (48), rođen u Sunji ili Četvrtkovcu, opština Sisak (od oca Avrama), obućar, ubijen 14. aprila 1941.
9. Bekvalac Vlada, ubijen 14. aprila 1941.
10. Bereš Nikola (30), od oca Mihalja, zidar, ubijen 30. aprila u „Vrbaku“
11. Bingulac Cveta, ubijena aprila 1941.
12. Biuklić Jovan (19), ubijen 14. aprila 1941.
13. Blagojev Radivoj (21), rođen u Čurugu od oca Dimitrija, ubijen 14. aprila 1941.
14. Blat Đura (28), rođen u Čurugu od majke Kristine, ubijen krajem aprila 1941.
15. Bogdanović Paja (50) rođen u Sremskim Karlovcima od oca Svetozara, ubijen 30. aprila 1941. na dolini kod Kovilja
16. Bogdanović Rade, ubijen aprila 1941.
17. Božanić Strahinja (55), rođen u Tvrdićima, opština Požega (od oca Aleksandra-Alekse), specijalista za vino, ratnik sa Krfa, ubijen 14. aprila 1941. (svedočanstvo o njegovoj pogibiji dao je Aleksandru Veljiću Božanićev sin, Strahinja Božanić iz Novog Sada, pošto se njegov otac pogrešno vodi u Kartoteci žrtava fašizma u Muzeju Vojvodine kao žrtva januarske „Racije“ 1942.)
18. Božinović Stojimir (14), ubijen aprila 1941.
19. Božinović Jefta (13), ubijen aprila 1941.
20. Bosić Mara, domaćica iz Čuruga, ubijena 13. aprila 1941.
21. Brakus Branko (26), otac Steva
22. Brzak Arkadije-Ariško (34), rođen na Čeneju od oca Pavla, ubijen 30. aprila 1941.
23. Budošan Dimitrije-Mita, ubijen aprila 1941.
24. Valberger Gabor (73), ubijen 14. aprila 1941.
25. Varga Đula (22), otac Stevan
26. Waidenhof Rudolf, ubijen aprila 1941
27. Vidaković Aranđel (53), ubijen 19. aprila 1941.
28. Vilovac Vojislav (70), otac Jovan, ubijen 14. aprila 1941.
29. Vitčikin Mihajlo (42), rođen u Nikopolju, Bugarska (od oca Mihajla), ubijen 26. aprila 1941. (MSRV AK 478/IV, 1064/VII); (napomena: u spisku žrtava Pokrajinske komisije se vodi pod imenom: Vetcinkin Mihailo)
30. Vlalukin Lazar (45), rođen u Đurđevu od oca Miloša ili Milana, ubijen 15. aprila 1941.
31. Vojnović Ratko, ubijen aprila 1941.
32. Vojnović Saveta (34), otac Luka
33. Vorkapić Nikola (29), otac Petar
34. Vujaković Nikola (25), otac Sima, bravar, ubijen 15. aprila 1941.
35. Vujanov Isidor (18), rođen u Turiji (od oca Milana), livničar, ubijen 14. aprila 1941.
36. Vujičin Lazar (62), ubijen 16. aprila 1941.
37. Vuković Milivoj (39), otac Petar, ubijen 25. aprila 1941.
38. Gavrilov Petar (54), otac Lazar
39. Gajinov Branko (38), rođen u Vilovu (od oca Dušana), mašinbravar, ubijen 22. aprila 1941.
40.  Gajinov Mila
41. Gajinov Stevan (35), pešadijski potporučnik, ubijen aprila 1941.
42. 

43. Galogaža Dragan (20), otac Milan (Popis žrtava rata 1941-1945.)
44. Gancov Mihajlo (51), rođen u Lomačincima, Rumunija (od oca Pavla), fijakerista, ubijen 29. aprila 1941. (MSRV AK 73/VI, 74/I); (napomena: u spisku žrtava Pokrajinske komisije navedeno je da se zove Mihailo)
45. Garalejić Bogdan (31), rođen u Prizrenu od oca Ljubomira, gostioničar, ubijen 13. aprila 1941.
46. Gačpar Slavko (37), otac Rade, ubijen kod svoje kuće
47. Gačpar Nasta (40), otac Slavko, ubijena kod svoje kuće
48. Gvozdenović Ilija (48), državni službenik; dok se povlačio u Bezdan uhvatili su ga mađarski vojnici u Novom Sadu i streljali 13. aprila 1941.
49. Glišić Miodrag (17), otac Milorad, majka Ljubica, činovnik, streljan 22. aprila 1941. na Dunavu kod klanice
50. Gobor NN, dečak, ubijen aprila 1941.
51. Govorčin Mladen (22), otac Dušan, radnik, ubijen 22. aprila 1941.
52. Gojković Ilija (25), otac Mihajlo, radnik, ubijen 20. aprila 1941.
53. Gojković Mihajlo (51), rođen u Paraćinu, ubijen 15. aprila 1941.
54. Gonđa Zora
55. Grozdanić Nikola (28), rođen u Donjim Bogićevcima, opština Nova Gradiška (od oca Stevana), činovnik, ubijen 30. aprila 1941.
56. Grozdić Draga (Napomena: u spisku žrtava Pokrajijske komisije se pogrešno navodi kao “Grazdić Draga”)
57. Grončarov M. Mita (19), pomoćnik f. reda, ubijen 14. aprila 1941.
58. Grujić Slavko
59. Damjanović Katica (71), otac Slavko
60. Danev A. Jordan (16), pomoćni radnik, ubijen 14. aprila 1941.
61. Dinjaški Ivan (27), rođen u Srbobranu (od oca Save), pekar, ubijen 13. aprila 1941.
62. Dobaji Jovan-Josip (19), rođen u Kamencu, opština Kneževi Vinogradi, Baranja (od oca Josipa), ubijen 16. aprila 1941.
63. Dovijarac Vladimir (35), otac Lazar, ubijen 30. aprila 1941. na Ratnom ostrvu
64. Dotlić Lazar (42), otac Todor, kočničar, uhapšen 15. aprila, a pogubljen 22. aprila 1941.
65. Dulić Đorđe (70), otac Miloš, granični čuvar, premlaćen do smrti 13. aprila 1941. (napomena: u spisku žrtava Pokrajinske komisije se pogrešno navodi kao “Dumić”)
66. Đaković Slavko (35), otac Rade, gostioničar, detektiv, ubijen 14. aprila 1941.
67. Đisalov Sava (20), otac Sava
68. Đorđević Anka (40), otac Davor, domaćica, ubijena aprila 1941.
69. Đorđević Todor, rođen u Perlezu od oca Sretena
70. Ević Sava (31), otac Aleksandar-Aca, gostioničar, ubijen 14. aprila 1941.
71. Ević Bogdan (19), otac Lazar, ubijen 14. aprila 1941.
72. Erdeš Jene (25), otac Franja (Popis žrtava rata 1941-1945. za mesto Surdulica odakle su verovatno prebegli za Novi Sad)
73. Erdeš Bežika rođena Epštajn (29); (Popis žrtava rata 1941-1945. za mesto Surdulica)
74. Ergelašev Stevan (41), rođen u Srbobranu od oca Aleksandra (Popis žrtava rata 1941-1945).
75. Živanović Jovan (60). rođen u Kovilju od oca Milana, mesar, ubijen 30. aprila 1941.
76. Živkov-Popov Lazar (27), rođen u Bečeju (od oca Jovana), ubijen 14. aprila 1941.
77. Živkov Marko (60), ubijen aprila 1941.
78.  Žikić Rade (36), otac Ilija, fabrički radnik, nestao 14. aprila 1941.
79. Zagorčić Đorđe (34), otac Vasa, šofer, ubijen 29. aprila 1941.
80. Zagorčić Gligorije-Gliša (48), otac Luka, učitelj, ubila ga mađarska mornarica 14. aprila 1941; njegov leš je pronađen 7. avgusta 1941. u Kovilju
81. Zličić Sava (24), otac Petar, berberin, ubijen 17. aprila 1941.
82. 81.Zlokolica Petar (20), rođen u Žablju od oca Đorđa, ubijen 30. aprila 1941.
83. Ibišić Milka (70), ubijena aprila 1941.
84. Ivanić Angelina (42), otac Đorđe
85. Ignjatov Ilija (35), rođen u Gardinovcima (od oca Novaka), zidar, ubijen 13. aprila 1941.
86. Ilijin Živko (43), rođen u Kovilju (od oca Živana), radnik, ubijen krajem aprila 1941.
87. Iličić Ivan, ubijen 14. aprila 1941.
88. Irmovački Pavle-Paja (44), otac Ignjat, ubijen 14. aprila 1941.
89. Isakov Voja (40), ubijen 14. aprila 1941.
90. Isakov Lazar (50), rođen u Silbašu (od oca Pavla), suprug Olge rođene Gavrilov, poslužitelj u kafani, ubijen 15. aprila 1941. kod železničke stanice (podatke o njemu dao je Aleksandru Veljiću njegov unuk Lazar Isakov, koji je takođe potvrdio da je Lazarev brat, Toša Isakov, ubijen u vreme “Racije” 1942. godine, a ne prilikom ulaska okupatora 1941. kako se navodi u spisku žrtava Pokrajinske komisije)
91. Isakov Todor (nije u srodstvu sa Lazarov Isakovim.  Na spisku žrtava Pokrajinske komisije stoje dva imena “Isakov Toša”: jedno se navodi kao “Isakov P. Toša”, a to je Isakov Pavla Toša koji je stradao u “Raciji” 1942, a drugo ime je samo Isakov Toša, bez napomene o imenu oca, tako da je reč o drugoj osobi)
92. Jakšić Petar (38), rođen u Sremskoj Kamenici (od oca Save), mesar, ubijen 13. aprila 1941.
93. Janković Angelina, ubijena aprila 1941.
94. Jerotić Natalija (46), otac Gavra, domaćica, umrla od posledica maltretiranja koje je doživela od okupatora 15. aprila 1941.
95. Jovanović Emil (17), otac Petar, trgovac, ubijen 14. aprila 1941.
96. Jovanović Tanasije (19), rođen u Beogradu od oca Dragomira (Popis žrtava rata 1941-1945. za mesto Gotovac, opština Kraljevo)
97. Jovin Radivoj (31), rođen u Temišvaru od oca Josipa-Jaše, mehaničar, ubijen 22. aprila 1941.
98. Jovičin Velimir-Velja (30), rođen u Đurđevu od oca Milana, činovnik, ubijen 22. aprila 1941.
99. Jojkić Radivoj, ubijen aprila 1941.
100. Jurišin Svetozar (47), rođen u Žablju od oca Žarka, činovnik, ubijen 14. aprila 1941.
101. Jurik Mihail (39), otac Pavle, ubijen aprila 1941. u Kaćkom ritu (AJ FŽR 307/8); (napomena: u spisku žrtava Pokrajinske komisije se vodi pod imenom “Jurik Mihailo”)
102. Karanović Branko (45), rođen u Vukovaru (od oca Koste), trgovac, ubijen 14. aprila 1941.
103. Kaćanski Nikola (61), otac Pavle, učitelj plesa, ubijen 22. aprila 1941.K
104. evaga Franciška (41)
105. Kešanski Žarko (41), rođen u Srpskom Miletiću od oca Lazara
106. Kešanski Ilija (44), ubijen 15. aprila 1941.
107. Kešanski Marko (41), ubijen 15. aprila 1941.
108. Kišgeci Stanislav (22), otac Pavle, majka rođena Širkan; lažno optužen od domaćih Mađara da je četnik, te odveden sa još šestoricom ocinkarenih u Slovačku ulicu i sa njima streljan pred Palrovom kućom 13. aprila 1941; sahranjen je na slovačkom evangelističkom groblju (detalje je priložio Aleksandru Veljiću Stanislavov rođak Emil Kišgeci)