Kapitalno delo o Rusima koji su zadužili Srbiju
Drago Delić u svojoj najnovijoj knjizi uspeo je da prikupi izuzetnu građu o „carskim“ Rusima, koji su između dva rata dali nemerljiv doprinos razvoju i ugledu Srbije
Piše: Predrag Savić, advokat i pisac
Carski Rusi – belogardejci ostavili su neizbrisive, kapitalne tragove u srpskoj arhitekturi, prosveti, nauci, kulturi i umetnosti i to kao univerzitetski profesori, akademici, osnivači naučnih instituta, izdavači, pisci, pesnici, novinari, strip-stvaraoci, operski pevači, baletski umetnici, slikari, kinematografi… Da nije bilo Nikole Krasnova, Gergija Sajmolova, Romana Verhovskog, Valerija Staševskog, Viktora Lukomvskog, Nikole Vasiljeva i desetine drugih ruskih arhitetakata moderni Beograd bio bi siromašniji za stotine najimoznatnijih graditeljskih remek dela!
I prva školovana srpska kozmetičarka stigla je sa ruskim izbeglicama, kao i prvi piloti u prvoj srpskoj kompaniji Aeroputu, bili su belogardijsci. Sve njih je u svojoj tek objavljenoj monofrafskoj studji od kapitalnog značaja za srpsku istoriju i izdavaštvo pobrojao je Drago Delić , koji ih je “krstio” kao “Ruske Srbe”.
Dok sam sporovdio postupak rehabilitacije Anatolija Ivanovića Prickina, najvećeg srpskog izdavača između dva svetska rata, shvatio koliko je bila intelektualno moćna i obrazovana ruska emigracija, koja je došla u Srbiju. Delićeva knjiga enciklopedijskog sadržaja i značaja uverila me je, da je moje neizmerno poštovanje i ljubav prema velikanima i stvaracima iz carske Rusije opravdano. Čitajući obilje pedantno složenih informacija koje je prikupio Delić učvrstio sam mišljenje da je komunizam bio veliko zlo, koje jedino dobro doneo Srbiji što su zbog njega na našem tlu obreli carski Rusi!
Delić navodi, da su brojni su primeri jedinstvenog u istoriji prijateljstva ruskog i srpskog naroda, a najveći medju njima se svakako desio tokom Prvog svetskog rata i posle Oktobarske revolucije koju mnogi istoričari nazivaju oktobarski prevrat. Nastupio je trogodišnji gradjanski rat, u kome je stradao veliki broj Rusa, a Rusija ušla u sovjetsku eru, suprotnu tradicionalnom ruskom biću i vrednostima. Prvi svetski rat se za Rusiju završio tragično iako je dala veliki doprinos pobedi saveznika, odnosno porazu sila Osovine. Oborena je dinastija Romanov koja je za više od trista godina čovečanstvu podarila briljantne vanvremenske književnike, kompozitore, operske pevače, baletske umetnike, arhitekte. Nastao je najveći izbeglički egzodus u kojem je oko dva miliona Rusa rasuto po svetu. Tek stvorena Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca prihvatila je više od 45.000 carskih Rusa, aristokrata, grofova, umetnika, pisaca, profesora, teologa, oficira, njihovih porodica, i pružila im najviši stepen samostalnosti. Zbog tradicionalno bliskih veza ,velika većina, skoro 90 odsto izbeglica smešteno je na području Srbije. Ne mali broj prošao je kroz našu zemljudalje ka Evropi.
U Srbiju je stigla elita ruske emigracije, kako reče dr Žarko Dimić (recezent “Ruskih Srba“), obrazovani Rusi, došli su kao melem na ranu ratom razorenom srpskom biću. Srbija je u tek završenom Velikom ratu izgubila oko 1.300.000 stanovnika, skoro polovinu muške populacije, uništena je brojna infrastruktura, kuće, crkve i manastiri. Skoro da nema oblasti u kojoj Rusi nisu ostavili veliki trag u obnovi srpskog društva i kulture.
Ova vrsna Delićeva studija pod naslovom“Srpski Rusi, jedan vek ruske emigracije u Srbiji – nasledje i pouke iz prošlosti“ donosi niz činjenica i dešavanja koja su prethodila ovim burnim dogadjajima, koji su promenili tok svetske istorije. Pored okolnosti koje su dovele do pada dinastije Romanov, ubistva čitave porodice cara Nikolaja Drugog, zaključenja separatnog mira Lenjinovih komunista sa Nemcima, gradjanskog rata u Rusiji, Drago Delić u knjizi stavlja akcenat na velika dela, odnosno nasledje koje su izbegli Rusi ostavili Srbiji. Mala varoš Sremski Karlovci postala je nezvanična prestonica izbeglih Rusa. Tu je bilo sedište poslednjeg komandanta carske vojske Petra Vrangela i njegovog štaba, Ruske pravoslavne zagranične crkve i njenog poglavara mitropolita Kijevskog i galicijskog Antonija Hrapovickog. Širom mlade Kraljevine SHS ali najviše na teritoriji Srbije osnovane su obrazovne institucije – kadetski korpusi, devojački instituti, gimnazije koji su nastavile da rade po školskom sistemu kakav je bio u carskoj Rusiji.
U ovoj knjizi u nekoliko poglavlja obradjene su brojne teme, o doprinosu Srbije i Rusije završetku Prvog svetskog rata, podršci cara Nikola Drugog Srbiji, presudnom doprinosu Solunskog fronta za završetak Velikog rata, dolasku i prijemu ruskih izbeglica, životu generala Vrangela u Srbiji, ruskim univerzitetskim profesorima, akademicima i osnivačima naučnih instituta, arhitektama i graditeljima moderne Srbije, poznatim piscima i pesnicima, lekarima, tvorcima „zlatnog doba“ srpskog i jugoslovenskog stripa, osnivačima i velikanima srpskog Baleta, Opere, najznačajnijoj ličnosti medjuratnog i poratnog pozorišnog života Juriju Rakitinu. Zatim doprinosu razvoju srpske kinematografije, slikarstva, avijacije. Prvi piloti „Aeroputa“, preteče JAT-a bili su Rusi.
Umetnici prestižnih ustanova Baljšoj tetra iz Moskve, Aleksandrinskog i Marijinskog iz Petrograda, pozorišnih scena Odese, Kijeva, Harkova, dali su presudan doprinos obnovi kulturnog života u Srbiji. Osnivači su srpskog Baleta i Opere, koji su ovog proleća obeležili veliki jubilej, sto godina uspešnog rada i nagradjeni Sretenjskim ordenom. Ova knjiga nas vraća u to vreme kada su primabalerine Narodnog pozorišta Nina Kirsanova, Olga Solovjeva, Marina Olenjina, Margarita Froman pronele slavu srpskog baleta na pozornicama širom sveta.
Ona čuva od zaborava taj medjuratni period, kada je Beograd postao jedan od nezaobilaznih evropskih kulturnih centara. U Beograd dolaze vodeće zvezde toga doba, a naši umetnici gostuju po svetskim centrima. Kroz nenadmašni i dirljiv doček svetske baletske legende Ane Pavlove, prilikom posete Beogradu, u martu 1927. godine, vidimo koliko su muzička kultura i ukus publike bili na visokom nivou. Još na Železničkoj stanici dočekala je masa sveta, a ćuvari reda imali su mnogoi problema da joj „prokrče“ put do automobila. Naša Nina Kirsanova, poreklom Ruskinja, tada je postala jedan od vodećih članova njenog velikog multinacionalnog ansambla na turneji po svetskim metropolama.
Kraljice ruske romanse Olga Jančevecka odabrala je da živi u Beogradu, gde je pevajući po beogradskim restoranima i na nekim predstavama u Narodnom pozorištu, privukla pažnju vodećih evropskih produkcijskih kuća. Jedinstvenom interpretacijom poznatih ruskih romansi obezbedila je zasluženo mesto u srpskoj i ruskoj muzičkoj kulturi, ali je danas potpuno zaboravljena. Počiva na ruskom delu Novog groblja u Beogradu pored brojnih umetnika, profesora univerziteta, arhitekata.
Knjiga nam donosi veoma zanimljivu biografiju velikana stripa Djordja Lobačeva, koji je ostavio upečatljiv trag u srpskoj i ruskoj kulturi, njegovim zapisima o svom radu u Beogradu, medjuratnom usponu srpskog stripa, učešću u pokretu otpora i oslobodjenju zemlje. U vreme Informbiroa morao je da ode sa porodicom u Rumuniju a posle u Sovjetski savez gde se ostvario u drugim oblastima, ali nastavio da dolazi u Srbiju i saradjuje sa vodećim izdavačima knjiga i stripa, Prosvetom, Politikom, Dečjim novinama iz Gornjeg Milanovca. Takodje i priče o ostalim članovima čuvenog „Beogradskog kruga“, jednog od vodećih centara evropskog stripa; Nikoli Navojevu, Aleksiju Ranhneru, Sergeju Solovjevu, Ivanu Šenšinu, Konstantinu Kuznjecovu, Vladimiru Žedrinskom, izdavačima Anatoliju Ivanoviću Prickeru i Aleksandru Jefimoviču Ivkoviću.
Posebno je zanimljivo poglavlje o svakodnevnom životu običnih i znamenitih ljudi gde se nalaze priče o sudbinama pojedinih ličnosti i porodica, nenadmašnim kazočkim „džigitovkama“, zbog kojih su uvodjene dodatne linije do hipodroma na Carevoj ćupriji, o Griši Speranskom i njegovom društvu iz Vrnjačke „Švajcarije“ posvećenom Vrangelu i grofu Rajevskom, kojeg je veliki Tolstoj ovekovečio u liku Vronskog. A naročito je dirljiva priča o Kalmicima, jedinom budističkom narodu u Evropi i njihovom jedinstvenom naselju u Malom Mokrom Luku na periferiji Beograda, njihovom hramu (jedinom budističkom u Evropi), o tome kako su vešto kopali temelje palate Albanija i drugih beogradskih gradjevina, ljubavi prema konjima, generalima i plemićima koji su postali umešne zanatlije i tvorci rukotvorina.
Kalmnici su bili toliko veliki antikomunisti koji želeli da u Srbij odčekaju Crvenu Armiju. Kolektivno su se iselili prvo u Nemačku, pa onda u Ameriku. Delić otkriva da su tri Kalmnika ostala u Srbiji i to braća Ljalja i Bakulj – Zoljvanov i Učur Kuljdinov, fudbaler, koji karijeru završio u Zrenaninu. Ljalja je zahvaljujući jednom američkom producentu postao glumaac koji zabeležio uloga uz Đinu Lolobriđidu i Dzeka Nikolsona. Bio je Bogom dan za uloge Tatara, Mongola i Kineza!
Jedno od poglavlja posvećeno je novom talasu izbeglica iz Rusije i Ukrajine, koji nam, kako Delić ističe, pokazuje da Drugi svetski rat nije rešio neka ključna pitanja. Isti problemi pojavljuju se na surov način posle stotinu godina. Ne ulazeći u politizaciju rata u Ukrajini, ovo poglavlje nam donosi podatke o pozitivnom uticaju ovog novog talas izbeglica. Procenjuje se da je u Srbiju došlo oko 150.000 ruskih i skoro desetak hiljada ukrainskih izbeglica. To su okvirni podaci jer neki odlaze dalje, dolaze novi, ali usporenije nego početkom ratnih dejstava. Sada dolaze uglavnom mladi, studenti i poslovni ljudi koji su pre rata saradjivali sa stranim kompanijama a trenutno zbog sankcija ili otežanih uslova poslovanja nisu u mogućnosti da rade u Rusiji i Ukraini. I jedni i drugi u svojim zemljama nisu poželjni zbog izbegavanja vojne obaveze, ali računaju da će se vremenom taj odnos promeniti.
Kao što je poznato, Ukrainci su masovno odlazili u Poljsku, Nemačku i druge zapadne zemlje gde su veoma poželjni zbog nedostatka radne snage, dok je Srbija za Ruse, kao i pre sto godina najpoželjnija destinacija, zbog tradicionalno jakih veza i kulture. U Srbiji je prema podacima Agencije za privredne registre, za godinu dana osnovano oko 1.500 privrednih društava i 5.000 preduzetničkih radnji, čiji su osnivači najvećim delom Rusi. Njihova delatnost su pretežno IT sektor, konsultantske aktivnosti i trgovina na veliko. Sedište firmi je pretežno u Beogradu, manjim delom u Novom sadu, Pančevu, Jagodini i drugim mestima.
Evo kako poručiti knjigu
Rusima, koji su silom prilika došli u Srbiju, gde su ostavili neizbrisiv trag, opširnije možete naći u jedinstvenoj knjizi Drgoljuba Delića „Ruski Srbi“, koju možete poručiti na: e-mail: dragodelic59@gmail.com i na telefon 064/8398-402.
Naslovna fotografija: Mitropolit Antonije Hrapovicki u poseti Kadetskom korpusu u Beloj Crkvi
