Istina o srpskom ćiriličnom nasleđu srednjeg veka

Knjiga dr Zdravka Mlabaše “Prvi srpski Codex-Diplomaticus“ je najtemeljnija studija o sudbini srpskih srednjovekovnih originalnih povelja, srpskih i bosanskih careva, kraljeva, banova i vojvoda, među kojima je i čuvena povelja Bana Kulina iz 1189. godine

Poznati i cenjeni novosadski profesor književnosti, istoričar, pisac, svestrani umetnik, dr Zdravko Malbaša je napisao knjigu “Prvi srpski Codex-Diplomaticus“ koja menja dosadašnja saznanja o ovom delu istorijskog perioda.

Reč je o najtemeljnijoj studiji o sudbini srpskih srednjovekovnih originalnih povelja, srpskih i bosanskih careva, kraljeva, banova i vojvoda. To je nova i drugačija istina o ćiriličnom nasleđu u Dubrovačkom arhivu i potpuno nova, drugačija i jedina moguća istina o sudbini najstarijeg diplomatskog akta kod svih južnoslovenskih država i naroda, o povelji Bana Kulina iz 1189. godine, koja je ukradena na misteriozan način i nalazi se u Sankt Peterburgu.

U rukopisu profesora Malbaše ovi Srpski spomenici se posmatraju kao Prvi srpski Codex-Diplomaticus, ili prvi srpski Diplomatar koji se pojavio kod Srba. On sadrži prepise 180 srednjovekovnih diploma, isprava, ugovora i pisama srpskih i bosanskih srednjovekovnih kraljeva, careva, banova, vojvoda, plemića i druge vlastele i to prepise sa originala koji se čuvaju u Dubrovačkom arhivu od jedanaestog veka do danas.

Upravo ova 18o prepisana dokumenta su sadržaj i tema rukopisa prof. Malbaše, prevashodno istina o njihovom otkrivanju, hronološkom datiranju, objavlivanju, izvorima i literaturi o njima, kao i nova i drugačija istina o sudbini tih prepisa i originala koji su zadnja dva stoleća bili predmet krađe, prisvajanja, krivotvorenja, trgovine i falsifikovanja. Ilustracije radi ovde vas obaveštavamo samo o nekim ispravama kako bi se stekao pravi utisak o značaju ovih dokumenata za srpsku istoriju.

Među njima je na prvom mestu najstariji diplomatski i međudržavni dokument kod svih slovenskih država i naroda Povelja bana Kulina iz 1189. godine izdane kao akt o prijateljstvu i trgovini Dubrovniku i njenim građanima. Slede isprave, povelje, pisma: Kralja Radoslava, bana Matije Ninoslava, kralja Vladislava, kralja Uroša I, kralja Uroša II Milutina, kraljice Jelene, kraljeva Stefana Dušana, Stevana Prvovenčanog, Dragutina, Stefana Uroša III Dečanskog, cara Stefana Dušana, kralja Tvrtka I Kotromanića, cara  Stefana Uroša, kralja Vukašina, Vuka  Brankovića, Stefana Dabiše, Stefana Ostoje, Tvrtka II Tvrtkovića, despota Stefana Lazarevića, Đorđa Brankovića, Sandalja Hranića, Stefana Kosače, kneza Vladislava, Stefana Tomaša, Đurđa Kastriota Skenderbega, kralja Stevana Tomaševića, carice Mare, sultana Mehmeda II, karalja  Stefana Dabiše i mnogih drugih.

Ovaj prvi srpski zbornik je najznačajnija i najređa knjiga u prvoj polovini 19.veka kod Srba. Ono što predstavlja značajan istorijski pomak u situiranju ovih isprava je  u mnogim slučajevima nova i drugačija hronologija i datiranje kao i najrelevantnija literatura o tim ispravama kao i najrelevantnija literatura o svim tim dokumentima.

Ovaj rukopis prof. Malbaše pisan je i potkrepljen sa nizom relevantnih izvora i literature, ali je napisan drugačijim stilom, produhovljeno i nadahnuto pa se  doima kao dopadljiva književna građa ili feljtonističkim stilom koji čitaoca ostavlja do kraja uz taj njegov rukopis jer on ima žive protagoniste povezane sa pravim dramskim nabojem koji je proizašao iz niza pa i tragičnih sudbina vezanih za sudbinu i istinu o ovim dokumentima. To je jedna romantičarska priča koja počinje u onom periodu kada su sve ove isprave otkrivene i sahranjene u mračnim i vlažnim policama vekovima u prostoru Dubrovačkog arhiva.

Njegov rukopis pruža niz zanimljivih podataka o stanju u tom Arhivu do 18o8. Do propasti francuske okupacije kad se pokušalo drugačijim zakonom o ahivskoj građi i sređivanju iste došlo do otkrića i tog najznačajnijeg dela Arhiva, do otkrića ćirilskih rukopisa koji su predmet ovog istraživanja. Tu su odgovori ko je i kada naredio izradu drugačijih kataloga i inventara i razloga za to, odgovori šta je novi gospodar ovih prostora preduzeo da se ti biseri iz Arhiva bukvalno otmu ili opljačkaju i prenesu u novi Dvorski arhiv u Beču. Takođe su ovde dati novi podaci ko je i za čiji račun angažovao nestručnog arhivara da odabere najvrednija srpska dokumenta i prenese u Bečki arhiv.Ko je imao lični interes koji je naslonjen na određene nacionalne interese Rusije i Srbije, ko je stvorio pravi lobi i ko je sve instaliran u Dubrovnik i u sam Arhiv kako bi otpočela prava i pravovremena jagma za ovom svetom građom srpske istorije.

Ovde su raskrinkani pojedini hrvatski istorici i dušebrižnici nad sudbinom Arhiva, koji su preko ovih prvih u prvi red isturili svoje pojedinačne uticaje i  interese i započeli višedecenijsku pljačku dokumenata kao vid fantastičnog biznisa. Tu su dati u kraćim potezima stanje i atmosvera u samom Arhivu i u celom Dubrovniku u vremenu opšte apatije i tuge za vekovnim privilegijama, što je sve uticalo da se rastače ovaj biser i zlatan rudnik Dubrovačkog arhiva.

Malbaša u svom rukopisu daje i drugačija viđenja u smislu pokušaja da se spasi sam Arhiv i pljačka od strane Meterniha i Beča da bi se pod plaštom te brige došlo do što bolje prilike biti u srcu Arhiva i imati uvid u njegovu sadržinu i izrežirati mogućnost krađe zarad ličnog bogaćenja.U tom smislu,doduše ponekad na nivou špekulacijka, iznosi podatke kako je i ko je instalirao lažnog arhivara u Arhiv, ko mu je bila logistika i za čiji račun i za koliko novaca je krao i prodavao originale iz Arhiva.U tom smislu zanimljiva su viđenja prof.Malbaše da je sasvim moguće da je čuveni požar u Knježevom dvoru 1817. godine izrežiran kao akt pometnje i obustavljanja da se sve odnese u Bečki arhiv a taj plan je u potpunosti uspeo.

Do danas niko nije otkrio šta je sve izgorelo u Arhivu, ali iz Malbašinog rukopisa jasno se vidi ko je iz tog zamešateljstva imao najveću korist i kako je funkcionisao lobi pljačkaša Arhiva sve do 1832. godine kada se ponovo naređuje pljačka od strane Beča.Isti protagonisti Rusko-Srpsko-Dubrovačkog lobija ostaju na snazi angažovani na nečasnom poslu u periodu od 1831.do 1836.godine.

Zanimljiva je ta utrka između Beča i ljudi instaliranih u Arhiv,u grad Dubrovnik, Trst i Beč i organizacija trostruke nreže aktera u prenosu ukradenih i prekradenih originala, kao i samih prepisa sa tih 180 originala. Sve je to osmišljeno i organizovano radio lobi s polja a uz pomoć indolencije i nezainteresovanih činovnika unutar Arhiva, odnosno malodušnosti i nebrige odgovornih činovnika Kneževog dvora i Arhiva.

Zvaničnu priču u koju se verovalo sve od 1817 do 1829. a nakon toga i do današnjeg dana, koje se naši istoričari i dnevno-političke garniture i kvazi istoričari ne mogu da oslobode, započeo je rski konzul Jeremija Gagić lansirajući tek 1832. godine lažnu vest Šafariku u Novi Sad da je došao u posed Kulinove povelje odmah nakon požara 1817. godine i da je ona u njegovom posedu a tu njegovu istinu elita istoričara je doznala javno tek 1882.godine u RAD JAZU iz pera Konstantina Jirečeka koji je objavio tu gagićevu vest u pismu.Svi istoričari do današnjih dana verju da je Lj.Stojanović 1929. godine ukazao na izmišljotinu J.Gagića  smatrajući je neistinom iz razloga da ta povelja nije mogla biti kuoljena na pijaci posle požara kad je bila u kancelariji Dubrovačkog arhiva na prepisivanju 1832. godine od strane Đorđa Nikolajevića. Prof. Malbaša je definitivno ustanovio drugačiju istinu dokazavši da ni Lj.Stojanović nije bio u pravu i da je ruski konzul ponovo lagao Šafarika jer ni te 1832. godine on nije posedovao Kulinovu povelju.

Malbašin rukopis daje iscrpnije odgovore kako je  došlo do početka nove bečke pljačke Arhiva u periodu od 1831-1836. godine.Beč je nastojao  po svaku cenu da skloni sve važne povelje i originale koji se tiču srpske i bosanske srdnjovekovne istorije kako Evropa ne bi mogla videti dokaze o srpskom kontinuitetu i identitetu kroz vekove na pragu kad je počela da stvara novu i slobodnu Srbiju.On dokazuje da ni malo nije slučajno da mitropoliti, ruski car, Jevrem i Miloš Obrenovići biraju Đorđa Nikolajevića, ruskog konzula, bogate tršćanske trgovce i viđene Srbe Beča, Pešte,Novog Sada i Beograda kao organizovanu i odgovornu elitu srpskih rodoljuba usmerenu na spašavanje srpskih svetinja i spomenika.

Fascinantna je priča o toku organizovanja, pripreme građe,sakrivanje dokumenata, slanje dokumenata za Beč.Zanimljiva je ličnost Đ. Nikolajevića koji izlaže svoj život u smrtnu opasnost dok pod stražom prepisuje originale i na latinicu a ćirilički prepis krišom sakriva u njedra i iznosi iz arhiva. Neverovatna je, neshvatljiva priča kako je išao put u tri karaka kojim je građa prenošena i krijumčarena kao i trostruki lanac angažovanih učesnika u prenosu i doturanju te građe na određena mesta na kojima bi se preuzimala i građa i novac krijumčarima i put te građe do Beograda gde je trebala biti objavljena i za čiji značaj je kupljena prva srpska štamparija . Malbaša daje iscrpne odgovore zašto se kasnilo sa objavljivanjem te građe od 1832 do 1840. godine.

Upravo u tom periodu od 1832 do l836. Stupa na scenu nova, domaća, srbijanska, beogradska elita rodoljuba i ljubitelja starina koja čitav projekat opstruira i započinje krađu i prekradju i dela originala kao i onih 180 prepisa originala.U tom kolu prednjači Dimitrije Tirol koji je određen za izdavača ovih dokumenata.Dat je detaljan odgovor kako tirol sakriva od Jevrema tu građu iz Dubrovnika, kako je još u Dubrovniku organizovao da preko ruskog konzula prepisana građa ide na adresu Šafarika.Sam koristi okolnost da se nije smelo pomenuti ime Đ.Nikolajevića koji je u smrtnoj opasnosti zbog iznesenih prepisa.Dati su detaljni odgovori čime se Tirol rukovodio kad je 6 godina odugovlačio i krčmio prepise za sopstveni interes i kako je davao lažne objave da počinje štampanje a to nije mogao da učini sve dok Nikolajević nije ponovo prepisao sve ono što je ukrao i otuđio Tirol za račun Šafarika, odnosno do  1837 i 1839. godine kada objavljuje probu štampanja i najstariji dokument 1839. u Golubici Kulinovu povelju.

Malbaša daje iscrpne odgovore na opšte zamešateljstvo u vezi sa tim prepisima i njihovom putu do Beograda koji do danas nisu objašnjeni.To je uslovilo da se kod Stanoja Stanojevića, Lj.Stojanovića, St.Novakovića i niz drugih pojavljuju pogrešni zaključci i tvrdnje vezane za pojavu ovih prepisa, vreme štampanja i pitanja autorstva. Naročito je zanimljiva priča u vezi sa prikrivanjem prave istine, odnosno priča da je jedan sveštenik iz Bosne otkrio i pronašao zlatan kovčeg kad je gradio crkvu a taj kovčeg je bio pun srpskih povelja i originala.

Na tu senzaciju su reagovali prvo Rusi pa su postavili 1837. svog prvog konzula Vaščenka i profesora Nadeždina da provere to otkriće.Tad su počele sve evropske novine objavljivati tu senzaciju.U čast tog pronalaska tri dana su zvonila zvona na crkvi Notr Dam u Parizu.Pisalo se kako je Miloš otkupio za 5ooo dukata taj kovčeg i svu građu morali prepustiti ruskom caru koja je zaista bila tamo i odnesena na uvid u neku Arheologičesku komisiju.Ipak Jevrem kad je shvatio značaj ovih dokumenata, naredio je vraćanje istih u Beograd da se štampaju.

Naročito pitka je priča koja se začinje na ovom mestu kad na scenu stupa Vuk Karadžić koji sve demistifikuje i dokazuje kao laž.Vuk na jednoj strani a lažni autor i svi Vukovi protivnici na jednoj strani i počinje tako žustra i ostrašćena polemika koja traje od 1837. do 1844. godine.To je takva dramaturgija isprepletenih istina, poluistina, laži i izmišljotina iza koji se sakrivaju mešetari koji krčme zarad ličnog interesa i popularnosti ovu građu koja je u Beograd stigla kajem 1833. godine. U svom rukopisu sve je to raspetljao prof Malbaša, dokumentovao prilozima i izvorima

Sve što je u Malbašinom rukopisu rečeno za ove originale, kao i za sudbinu prepisa, odnosi se i na najznačajniji i najstariji dokumenat, na Kulinovu povelju.Priča i istina o njoj je zapravo drugi deo Malbašinog rukopisa Prvi srpski Codex-Diplomaticus.

U svom rukopisu prof Malbaša demistifikuje i odbacuje mnoge izmišljotine da je  Kulinova povelja nestala tako što ju je ruski konzul ukrao i poklonio ruskom caru.

I ovaj deo priče o putu povelje liči na pravu dramu. Zamenjena drugim primerkom, povelja sa ostalim originalima i prepisima stiže iz Dubrovnika u Trst.Prenosilac do Trsta na svoju ruku odlazi sa paketom u Sarajevo kao ugledni sarajevski trgovac.Zadržava se u Sarajevu dva dana da pokuša unovčiti neke originale tamošnjem ruskom konzulu, koji je bio odsutan i ovaj prvi prenosioc paketa predaje drugom, koji ga definitivno donosi do Frušića u Trst.Ni Frušić nije trenutno boravio u Trstu i nakon dva dana susreće se sa Karanotvrtkovićem koji se tu zadesio da traži pomoć za bunu koju organizuje u Podrinju sa popom Jovicom Ilićem. Dolazi na ideju da su te starine unosne i reši se dok čeka Frušića da iz tog paketa ukrade 10 originala, onako nasumice, a Frušić videvši u njemu pogodnu ličnost, predade mu sve prepise i originale da odnese do Jevrema u Beograd, što je ovaj i učinio, ali nije odmah otišao do Jevrema već odlazi u Šabac gde je Jevrem imao veliko imanje. Ne našavši Jevrema u Šapcu, uputio se u Beograd krajem te 1833. godine, zapravo došavši sa građom u Beograd početkom 1844. godine. Kad je stigao iz Trsta prvo je odseo u Detleku i u crkvici kod popa Teše. Nije smeo nositi povelje koje je ukrao iz Frušićevog paketa originala u Beograd, već ih je ostavio kod popa Teše. U Beograd je odneo prepise i predao Tirolu, odnosno Jevremu i od tada počinje mešetarenje sa prepisima.

Ovo naše vreme je upravo vreme krivotvorenja, pljačkanja, iskrivljivanja naše istorije, otimanja i čerečenja našeg jezika i pisma naše ćirilice dok drugi narodi iz našeg okruženja stvaraju usijanu pan-bošnjačku, pan-hrvatsku euforiju. Tzv. elite ćute, institucije su hermetične i ne edukuju nove generacije. Opet su na snazi kalkulisanja, ćutanja, krađa i prekrađa istine, njeno krivotvorenje a sve zarad ličnih interesa. U okruženju su svi duboku uvereni da su oni sukcesori nad srpskim nacionalnim i kulturnim bićem čitave Dalmacije, sestere srpske Bosne i Hercegovine, Kosova i Sandžaka i ko za čega još ne. Oni ostrašćeno baštine naš jezik i naše pismo a glorifikuju neke izmišljene jezike i pisma, neke nove narode i nacije. Ti nacionalizmi su se ukorenili duboko na štetu našeg vekovnog identiteta i kulture.