Vladar svih Srba sveta (1)

Pre 90 godina ubijen je srpski kralj Aleksandar Karađorđević Ujedinitelj, kome u našem narodu zameraju zbog jugoslovenstva, a zaboravlja se da je stvorio državu za sve Srbe na Balkanu

Piše: Marko Lopušina

Devetog oktobra 1934. godine u francuskom Marseju ubijen je jugoslovenski kralj Aleksandar Prvi Karađorđević. Ušao je u istoriju kao pobednik Balkanskih ratova i Velikog rata, kao srpski heroj i vitez, kao Ujedinitelj Srba i jugoslovenskih naroda, kao tvorac prve države za sve Srbe na Balkanu, kao prvi monarh biznismen, kao slobodni zidar i kao teški antikomunista i autokrata.

Preživeo je dva atentata, ali nije treći. Ubijen je jer je hteo da napravi novu balkansku državu, a da za to nije pitao evropske sile, ni komšije iz Italije. Za Srbe i Srbiju je učinio mnogo – spasao je državno nasleđe Karađorđa i tradiciju dinastije Karađorđević od propasti. Nije mogao da spase sina Petra Drugog Karađorđevića, kralja kog su iz zemlje proterali komunisti i Jugosloveni.

Vladao je iz Beograda, a da nije bio rođeni Beograđanin. Aleksandar Prvi Karađorđević je od Beograda napravio prestonicu svih Srba sveta. Nije kriv što Srbi nisu sačuvali Jugoslaviju kao zemlju svog srpskog naroda, nego su dozvolili da je razbiju Slovenci, Hrvati i pokvareni Jugosloveni.

Rođen na Cetinju 

Rođen je početkom decembra 1888. godine na Cetinju kao mlađi sin Petra Prvog Karađorđevića i kneginje Zorke. U savremenoj istoriji Srbije stolovao je u Beogradu kao regent prestolonaslednik Kraljevine Srbije, kao regent presolonaslednik Kraljavine Srba, Hrvata i Slovenaca i kao kralj Kraljevine Jugoslavije.

Kraljević Aleksandar se školovao u Švajcarskoj i Rusiji. U Beograd je došao prvi put 1903. godine na krunisanje oca Petra za kralja Srbije. Školovao se u kraljevskoj porodici i u gimnaziji u Beogradu, ali je na zahtev ruskog cara Nikolaja Romanova vraćen u Sankt Peterburg da završi Vojnu akademiju.

Postao je prestolonaslednik kada se njegov brat Đorđe Karađorđević 1909. odrekao trona, zbog skandala ono smrti njegovog sluge, kog je ovaj kraljević šutnuo u stomak i usmrtio. U to vreme kraljević Aleksandar se razboleo od trifusa i jedva preživeo ovu bolest. Oporavljen je naredne godine 1910.  kada je kao prestolonaslednik posetio Francusku. Aleksandar Prvi Karađorđević je bio prvi Srbin koji je leteo avionom. Bio je to avion „faler dva“, koji ga je odvezao u Pariz i vratio u Beograd.

Srpski kralj Petar Prvi Karađorđević živeo je sa porodicom u Beogradu u kraljevskom Starom dvoru, koji se nalazio na prostoru današnjih zdanja Skupštine Grada Beograda i Predsedništva Republike Srbije. Njegov sin Aleksandar postao je regent ocu i vrhovni komandant Srpske vojske krajem juna 1914. godine, pred početak Velikog rata. Imao je tada samo 26 godina. Bio je crnomanjast, srednje visine (174 cm), vitkog stasa, sa gustom crnom kosom i brkovima. Orlovski nos i tamne oči činili su mu strogi izraz lica, što je priličilo Njegovom kraljevskom visočanstvu.

Sa trideset godina života regent Aleksandar je kao komandant vodio završne operacije pobede Srpske vojske sa saveznicima na Solunskom frontu i oslobađanje zemlje. U Beograd je došao kao pobednik Prvog svetskog rata sa težinom od samo 45 kg. Nastanio se u kući Krsmanovića na Terzijama.

Kraljevina Jugoslavija 

Aleksandar Karađorđević je sledeći južnoslovenske ideje o ujedinjavanju naroda na Balkanu, uspeo sa kao prestolonaslednik realizuje ratni cilj Kraljevine Srbije postavljen u Nišu 1914. o ujedinjavanju Srba, Hrvata i Slovenaca.  Saglasnost su dale narodne skupštine budućih članica.  Pregovori su vođeni na Krfu 1917. i u Ženevi 1918. godine.

Državno ujedinjenje u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca proglasio je regent Aleksandar Prvi Karađorđević, u ime svog oca kralja Petra Prvog Karađorđevića 1. decembra 1918. godine. Nova država je bila ustavna monarhija sa skoro 12 miliona stanovnika, kojom je vladao kralj Petar. Službeni jezik je bio srpsko-hrvatski-slovenački, a veroispovest pravoslavna, katolička, islamska, judejska i protestanska. Za glavni grad ove kraljevine proglašen je Beograd sa 111.739 žitelja.

Kako je srpski narod na Balkanu doživeo Kraljevstvo SHS kao zemlju za sve Srbe sa juga Evrope regent Aleksandar je proglašen za Ujedinitelja. Godine 1920. zvanično ime nove države postalo je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, sa nadimkom Jugoslavija. Kada je kralj Petar 1921. godine preminuo sin Aleksandar Karađorđević je postao kralj ove kraljevine. Dana 3. oktobra 1929. kralj Aleksandar je državi dao novo treće ime – Kraljevina Jugoslavija.  I dalje je bio poznat kao “Aleksandar Ujedinjitelj”, ali i kao vladar svih Srba sveta i Jugoslovena.

U međuvremenu prestolonaslednik i kraljević Aleksandar suočio se sa mnogim državničkim, ali i privatnim problemima. Kraljevina SHS je, na primer, nasledila međunarodne dugove Srbije, Crne Gore i deo dugova Austrougarske i Turske. Ujednačavanje novca je izvršeno 1920. Tada je određeno da se austrougarske krune povuku iz opticaja menjanjem 4 krune za 1 srpski dinar. Trebalo je da se izvrši reorganizacija i modernizacija nove Jugoslovenske kraljevske vojske.

Glavni privatni probelm Karađorđevića je bio kako regenta Aleksandra oženiti i pripremiti da kao kralj vlada sa kraljicom. Još za vreme školovanje u Sankt Petersburgu kraljević se zaljubio u mladu rusku kneginju.

Kao ruski đak i miljenik cara Nikolaja Romanova srpski kraljević je bio kandidat za imperatorovog zeta. Niame, kralje Petar je prilikom jedne posete caru Nikolaju razgovarao o mogućnosti da svog sina Aleksandra oženi sa velikom kneginjom Tatjanom Romanovom. Usled napada Austrougarske na Srbiju i objave rata Nemačke i Austrougarske carskoj Rusiji, planovi o venčanju regenta Aleksandra i velike kneginje Tatjane bili su odloženi do okončanja ratnih sukoba. Očekivalo se da će pobeda ruske i srpske vojske u tom ratu biti krunisana (trećim) trajnim spajanjem ruske carske porodice Romanova i srpskog kraljevskog doma Karađorđevića.

  Venčanje sa princezom Marijom

Aleksandar i Tatjana su ostali u kontaktu sve do mučkog ubistva ruske carske porodice 17. jula 1918. godine u Jekaterinburgu. Na vest o ubistvu carske porodice i smrti svoje buduće supruge i srpske kraljice, regent Aleksandar je u Solunu doživeo pravi nervni slom.

Mlad i zaljublive prirode prestolonaslednik se 1916. u Parizu tokom zvanične posete Francuskoj zagledao u lekarku Šarlot Kotijer, Opet su se videli dve godine kasnije kad aje ova lekerka došla u Beograd kao doktorica Međunarodnog Crvenog krsta. Tu se ljubav razbuktala i 1920. godine rodila se njihova vanbračna ćerka, koja je dobila prvo ime Zorka, po regentovoj majci, a potom ime Jelena. I ako monarh Aleksandar je brinuo o ćerci i njenoj majci. A njegova supruga kraljica Marija joj je slala poklone tokom života Jelene Juženidi u okuptiarnoj Francuskoj 1941. godine. Do svoje smrti 1998. vanbračna Aleksndrova ćerka je posećivala njegov grob na Oplencu.

Kada je vladar kralj Petar Prvi Karađorđević preminuo 1921. godine njegov naslednik kralj Aleksandar imao je 34 godine. Postao je kralj bez kraljice. Zato je njegova ženidba postala važno državno pitanje. Kako je u dinastiji Karađorđević do tada bio običaj da se vladari žene Srpkinjama, zaključeno je da bi dobro bilo da kralj izabere „strankinju“ i tako istovremeno „oplemeni dinastiju“ i podigne međunarodni ugled države.

Izbor je pao na pravoslavni princezu Mariju iz Rumunije. Imala je tada 22 godine i bila je jedna od najlepših i najobrazovanijih princeza tadašnje Evrope. Bila je bliska rođaka Moskve i Londona. Rođena je kao treće dete rumunskog kralja Ferdinanda. Njena baka po majci je bila sestra ruskog cara Aleksandra Trećeg, a deda po majci drugi sin britanske kraljice Viktorije. Imala je nadimak Minjon, školovala se na najprestižnijim školama. Govorila je rumunski, engleski, nemački i francuski.

Čim je videla kralja Aleksandra na slici, princeza Marija se odlučila da bude kraljica u Beogradu. Odmah je počela da uči srpski i do trenutka polaska za Beograd već je mogla je da se sporazumeva na srpskom. Na venčanju u Sabornoj crkvi, na patrijarhovo pitanje uzima li Aleksandra za muža, Marija je na srpskom rekla: „Hoću! Da!“.

Sto jedan topovski plotun sa Beogradske tvrđave 8. juna 1922. u 10 časova i 20 minuta najavio je glavnu svečanost venčanja. Bila je to prava raskošna kraljevska svečanost koja je ulepšala Beograd i nažalost, poslednje venčanje kralja i kraljice u Belom gradu.

U gradskim analima je zapisano:

„On u svečanoj đeneralskoj uniformi sa svim dekoracijama, dignute glave, vedra čela, nasmejan, a ona, sveža, veličanstvenog izgleda u beloj haljini dugoga šlepa. Na glavi joj mladenački venac od mirte usađen na drugom vencu od zlatnog tela, koji se zrakasto pruža preko šlepa. Oko vrata širok đerdan krupnih plavih smaragda i dijamanata. Preko ramena lenta Belog orla.“

Centralni trenutak svadbenog ceremonijala bio je sam crkveni obred u Sabornoj crkvi. Čin venčanja posle 11 časova vršio je patrijarh srpski Dimitrije, uz svešteno činodejstvo članova Svetog sinoda i12 vladika. To je posle 22 godine bilo prvo kraljevsko venčanje u Sabornoj crkvi. Bračni par, kralj Aleksandar i kraljica Marija, zaveden je u knjigu venčanih u crkvi Sv. Nikole, pri Dvoru. U izvodu iz knjige venčanih zapisani su, pored ostalih i ovi podaci: kraljica Marija, „vere pravoslavne, narodnosti rumunske“, kralj Aleksandar, „vere pravoslavne, narodnosti srpske“.

Svadbene svečanosti su se odvijale na ulicama Beograda, u Starom dvoru i u Batajnici na poligunu Kraljevske vojske. U njima je uestvovalo oko 100.000 građana, seljaka iz Hrvatske i Slovernije, oficira i vojnika, srpski ratnici iz Velikog rata, kao i 300 zvanica na kraljevskom ručku. Kralj Aleksandar i kraljica Marija su uveče 8. juna 1922. godine otputovali u dvorac na Bledu da provedu svoje “medene dane”.

U sledećem nastavku: Slobodni zidar Beograda