Dijaspora pomaže školovanje mladih Srba

Piše: Marko Lopušina

Poslednje tri godine Matematička gimnazija u Beogradu dobija iz Amerike nove i moderne računare sa najnovijim matematičkim programima. Svoje stare kompjutera ova gimnazija obnavlja uz pomoć svog američkog donatora i poklanja ih osnovnim školama u Srbiji.

-Delom novca koji sam dobio kao autor patenta za unepređenje tehnologije proizvodnje čipova u SAD uložio sam u Fondaciju „Aleksandar Kavčić“, koja sarađuje sa Matematičkom gimnazijom, koju sam i ja završio u Beogradu – otkrio je novinarima profesor Aleksandar Kavčić, doktor elektrotehnike i profesor Karnegi Melon univerziteta u Pitsaburgu.

Profesor Aleksandar Kavčić je u Beogradu diplomirao na ETF, otišao je na usavršavanje u Ameriku, predavao je na čuvenom Harvardu i na Univerzitetu Havaji, ali nije zaboravio svoj Beograd i studente u Srbiji.

-Deci treba dati priliku da dostignu svoj maksimum potencijala kroz obrazovanje – govori doktor Kavčić, koji veruje da su znanje i nauke put za budućnosti.

Srećom po mlade učenike i studente u Srbiji u našoj dijaspori postoje i mnogi drugi profesori, intelektualci i uspešni ljufi koji pomažu školovanje omladine u otadžbini i svetu. U poslednjih sto godina u rasejanju deluje oko trideset fondacija za školovanje i stipendiranje mladih Srba. Najstarija od njih je „Privednik“ iz Zagreba, koja postoji od perioda Velikog rata, a najmlađa je Fondacija profesora Aleksandra Kavčića iz Pitsburga.

-U prekomroskim zemljama o obrazovanju mladih Srba u otadžbinskim zemljama do sredine prošloeg veka najviše su brinule organizacije Srpski nacionalni savez sa sedištem u Pitsburgu, Srpska narodna odbrana iz SAD i Kanade, ali i Srpska bratska pomoć iz Čikaga i Toronta, koja je delovala i na tlu Austrlije i Evrope. Novi talas osnivanja fondacija za školovanje mladih krenuo je devedesetih godina, kada je došlo da raspada zemlje i napada na Srbe u Jugoslaviji. U Torontu je, na primer, pri tamošnjem univerzitetu stvoren Fond „Milutin Bajčetić“ u časti dugogodišnjeg predesednika Srpske narodne obrane u Kanadi“ – sveoči nam dr Radoje Radojević iz Toronta..

Legendarni srpski aktivista Milutin Bajčetić, rođen je u selu Mirilović kod Bileće 1902. godine. Bio je emigrant (1926), monarhista i antikomunista. Radio je u rudnicima Alberte, imao je dućan u Kvebeku i hotel u Ontariju. Vodio je SNO u Kanadi od 1944. do 1994. godine. Razvijao je nacionalni duh i predstavljao kanadske Srbe u emigraciji. Rodni kraj je posetio prvi put posle devet decenije i umro u Novom Sadu (1994). Cilj fonda sa njegovim imenom je da stipendira mlade Srbe, koji se školuju i rade. Osnivač fonda je bila njegova supruga Milka Bajčetić u ime SNO.

U Čikagu je početkom devedesetih Vesna Grbović, dekan Ilinois instituta za vizuelne umetnosti poreklom je iz Arilja pokrenula Fondaciju “Arlemm” da školuje i da preko klasične muzike spaja mlade Srbe, Amerikance i Ariljce. U rodnom Arilju 2013. godine organizovala je Ariljsku letnju muzičku manifestaciju – “Arlemm”.

Dobrotvori Mira i Slobodan Pavlović su 1993. godine u Čikagu osnovali Fonadciju “Teslijanum”. Radi u Čikagu i na Univerzitetu Slobomir u Republici Srpskoj kao dokumentacioni centar za obrazovanje studenata i građana, Letnja škola za mlade naučne talente o elektricitetu i kosmosu, kao kongresni centar za konferencije o nauci. Iste godine je počela sa radom i Fondacija princeze Katarine Karađorđević, koja u SAD, Kanadi, Australiji i čitavoj dijaspori okuplja dobrotvore za školovanje decu bez roditelja. Održava susreta srpskih studenata iz inostranstva na Belom dvoru i radi na njihovom povezivanju i saradnji.

-Fondacija “Studenica” od 1995. godine donacijama pomaže razvoj školstva, umetnisti i pravoslavlja, ulaže u računarske školske centre, obnovu crkava i manastira i obrazovanje mladih. Daje stipendija najboljim srpskim studentima, koji će se školovati u inostranstvu, a zaposliti u otadžbini. Dobitnici su bili, na primer, Milan Radovanović, Milutin Janjić i Ana Ćuričić, danas doktoranti nauka. Organizuje Letnji kamp za decu iz rasejanja u manastiru Studenica. Daje sa dr Predragom Pecićem stipendiju “Stela Džatras” za talentovane mlade ljude. Sarađuje sa Fondom “Marko Jarić” i srpskim državnim institucijama” – rekla nam je dr Slavka Drašković, bivši direktor ove ustanove.

Fondacija “Studenica osnovana je kao nevladina i neprofitna organizacija u San Francisku. Osnivači su bili Miroslav Majkl Đorđević, Dragoslav Đorđević, Viktor Ćelović, Momčilo K. Tasić i Bora M. Vuković. Dugorični cilj joj je stvaranje boljeg sistema obrazovanaj u srpskim zemljama i očuvanje kulturne baštine. Aktivno deluje u Srbiji i u Republici Srpskoj.

Fond “Dr Marko Jarić” je osnovan 1998. godine sa ciljem očuvanja uspomene na život i delo jednog od najbriljantnijih srpskih naučnika koji je razvio izuzetnu, ali nažalost kratku, karijeru u fizici radeći u SAD.  Svake godine, 17. marta na rođendan profesora Fond dodeljuje naučniku, ili grupi naučnika, godišnju nagradu „Marko Jarić“ za izuzetna naučna dostignuća u fizici.

Doktor Cvetko Jovanović, hirurg sa Floride pri Gimnaziji u Čačku formirao je 2004. svoju Fondaciju sa ciljem da nagrađuje najbolje đake. Rođen 1934. i školovan u Čačku i Beogradu, gde je diplomirao medicinu. Jovanović je radio u Dizeldorfu, Frankfurtu i Majami Biču. Ugledao se na oca dr Svetozara i strica dr Miloja Jovanovića, koji su 1914. godine formirali Dobrotvorni budžet za pomoć u školovanju siromašne dece iz zavičajnog sela Pridvorice. Fondacija nagrađuje godišnje troje učenika sa hiljadu dolara. Sedište joj je u Čačku i Majami Biču.

–Fond „Prof. dr Radmila Milentijević“, kojom se nagrađuju najbolji studenti, magistri i doktori nauka iz istorije, književnosti, srpskog i ruskog i jezika na Filozofskom i Filološkom fakultetu BU, od 2001. jednom godišnje dodeljuje nagrade za predlog istraživačkog projekta koji će svojim rezultatom dati najveći doprinos u oblasti istorije, jezika ili književnosti sa posebnim naglaskom na unapređenje srpsko-ruskih odnosa. Osnivač je dr Radmila Milentijević, profesorka iz Njujorka, nekadašnja ministarka za emigraciju u Vladi Srbije i jedan od zadužbinara, koja pomaže školovanje srpske omladine u otadžbini. Njene stipendije svojevremeno su iznosile hiljadu dolara“ – rekla nam je Slacia Petrović iz Amerike.

Profesorka Radmila Milentijević je dobrotvor Saborne crkve i ktitor hrama Sv. Sava u Beogradu. Ktitor je i domaćin slave Prvog beogradskog pevačkog društva. Njen Fond je pomogao izgradnju spomenika vladiki Nikolaju Velimiroviću u Libertivilu, spomenika Filipu Višnjiću u rodnom Višnjevcu, spomen-česme srpskim dobrovoljcima na Solunskom frontu, Parohijskog doma i osnovne škole u Azanji, izgradnju kulturnog centra i parohiojalnog doma u Rešici, Rumunija. Pomaže SANU, BU, crkvu Sv. Sava u Njujorku, hram Sv. Jovana Krstitelja u Patersonu.

U Kanadi od 2004. godinne deluje Fondacija „Stara Raška“, čiji su osnivači bili Dragana i Goran Varaklić iz Toronta, za pomoć srpskom narodu. Za Božić pomoć su dobila deca u Prijepolju, Priboju, Sjenici, Novoj Varoši i Raške  u vrednosti od 45.000 dolara. Grupa mladih doseljenika iz Čikaga su početkom 2014. godine aktivirali Fondaciju “Tri prsta” kao internet organizaciju za pomoć mladima u otadžbini.

Na Starom kontinentu posebnu brigu o obrazovanju mladih vode Srpska pravoislavna crkva i njene eparhije, Fondacija “Čovekoljublje”, zatim Savez Srba u Rumuniji i Srpska samouprava u Mađarskoj preko Srpskih gimnazija u Temišvaru i Budimpešti. Takvu Gimnaziju imaju i mladi Srbi u Zagrebu. Gimnazijalci dobijaju stipendije za nastavak školovanja u svojoj domovini ili u matici Srbiji.

Tokom devedesetih godina prošlog veka i u Evropi su nikle fondacija u Francuskoj, Nemačkoj, Austriji, Velikoj Britaniji za školovanje mladih Srba. Fondacija „Česarov“ je, na primer, osnovana kao dobrotvorno društvo u Švajcarskoj sa ciljem da pomaže obrazovanje mladih Srba u matici, ali i u rasejanju.

-Osnivači su Veselin i Danijela Ćesarov, poslovni ljudi, humanisti i doborotvori iz Berna. Samo tokom 2010. godine organizovali su ukupno oko 20 akcija pomoći školama u Beogradu, Pančevu, Jagodini, Ćupriji, Novom Sadu. Posebna je bila kontinuirana pomoć Dečjem selu u Sremskoj Kamenici i podrška mladima u toku studija. U saradnji sa Pokrajinskim sekretarijatom za obrazovanje i Pokrajinskim sekretarijatom za zaštitu životne sredine, Fondacija je realizovala programa “Za čistije i zelenije škole” u Vojvodini u 2011. godini. U Švajcarskoj Fondacija dodeljuje diplome i nagrade od po 400 franaka najboljim učenicima Dopunske škole na srpskom jeziku. Sedište je u Bernu” – rekao nam je Zoran Jovanović, aktivista iz Švajcarske.

Na sličan način deluje od 2006. i Fondacija“Mileva Martić Ajštajn“ pri društvu “Nikola Tesla” iz Sent Galena u Švajcarskoj. Ona radi na podsticaju naučnih istraživanja i studija mladih Švajcaraca i Srba. Osnivač je Peter Kaiser, predsednik društva koje se bavi negovanjem lika i dela Nikole Tesle i Mileve Ajštajn. Sedište je u Sent Galenu. Naši najuspešniji poslovni ljudi u svetu Madlena i Filip Cepter iz Monaka, imaju dve fondacije koje se bave stipendiranjem mladih talentovanih ljudi za nauku i posebno talentovane sportiste.

Skanidnavija ima dugu tradiciju školovanja mladih Srba joj od kraja sedamdesetih godina. Tada je, naime, počela da radi Fondacija „Rajko i Mej Dermanocić“, Ona iz fonda od 2,5 miliona kruna finansira školovanje mladih srpskih studenata. Prioritet prilikom dodele stipendije imaju studenti srpskog porekla sa Banije iz Like i sa Korduna. U izbor stipendista uključene su dve akademije SANU i švedska KVA. Stipendije su tokom 2017. godine dobili Ivana Ivković, Ivana Bratić i Tijana Martinović. Sedište fondacije je u Stokholmu.

Građanski rat na prostoru bivše SFRJ probudio je snažan patritozam kod švedskih Srba, koji su odlučili da školuje decu palih boraca sa teritorije Srbije, Republike Srpske i republike Srpske Krajine. Njegovi članovi su bili Srbi i Grci. Fodnaciju ratne siročadi vodio je Alek­san­dar Po­lić iz Malmea, a Fondaciju srpske solidarnosti Ži­vo­rad Ste­fa­no­vić iz Malmea. Članovi fondacija bili su srpski radnici na privremenom radu u Skandinaviji, grčki, rumunski i ruski humanisti iz Malmea, Stokholma i Sklone. Fond je zbri­nuo oko hi­lja­du srpske dece i ško­lo­vao 61 uče­ni­ka u otadžbini.

–Godine 2014. u sklopu Bratstva sveti Jovan, pravoslavnog udruženja građana iz Skandinavije formirali smo Fondaciju za stipendira mlade talente poreklom iz bivših republika SFRJ i iz i Švedske. Za stipendiranje mladih telenata u fond je izdvojilo 300.000 evra. Stipendije se dodeljuju kandidaima koji zadovoljavaju uslove da su autori istraživačkih projekata, naučnih studija, umetničkih dela i uspešni studenti na fakultetina. I da intenzivno rade na poboljšanju pozicije pravoslavne omladine u Skandinaviji. I da šanse da se aktiuvno uključe u politički život u Švedskoj. Stpendije se dodeljuju na Dan Bratstva sveti Jovan, na slavi Sveti Jovan 20. januara – rekao nam je osnivač Goran Popov, poslovni čovek iz Stokholma.

Među prvi dobitnicima stipendija bili su odlični studenti Nikola Stojanović, Teodora Andonova, Olga Maksimović i Miloš Radović, reprezntativac Švedske u vaterpolu.

U okvitu ovog Bratstva deluje i specilajna Fondacija „Jovan Antović“ radi stipendiranja doktoranata poreklom iz srpskih zemalja na univerzitetima u Skandinaviji. Osnivač je doktor Jovan P. Antović (na slici desno), profesor i doktor medicine u oblasti hematologije na Karolinska Institutu u Stokholmu. Bratstvo i dr Antović su založili nekoliko hiljada dolara da bi pomogli obrazovanje i usavršavanje mladih istraživača iz oblasti hematologije i drugih medicinskih nauka. Kriterijumi za odabir stipendista su kvalitet kandidata i njegovog rada, zatim institucije u koju dolazi i sposobnost relizacije projekta za kratko vreme. Nakon usavršavanja kandidati i doktoranti će ostati u inostranstvu ili će se vratiti u zemlju da rade. Fondacija sarađuje sa univerzitetima u Beogradu, Nišu i Krgaujevcu. Prve stipendije ( mr Ida Pruner iz Beograda) dodeljene su u jesen 2016. i 2017 godine. Sedište fondacije je u Stokholmu.

Zbog odličnog znanja i sjajnih ocena naši mladi akademci dobijaju i stipendije stranih država, kao na primer, Austrije, Nemačke, Velike Britanije i SAD, za usavršavanje i sticanje doktorske titule. To su sve dokazi koji govore u prilog izjave doktora Aleksandra Kavčića da je školovanje i obrazovanje mladih Srba naš put u budućnost.

Naslovna fotografija: Dr Aleksandar Kavčić, profesor Karnegi Melon univerziteta u Pitsaburgu