Slobodni zidar Beograda

Pre 90 godina ubijen je srpski kralj Aleksandar Karađorđević Ujedinitelj, zbog jugoslovenstva zameraju mu mnogi u našem narodu, a zaboravlja se da je stvorio državu za sve Srbe na Balkanu i da je kao mason izgradio srpsku prestonicu

Piše: Marko Lopušina

Veridba i ženidba jugoslovenskog kralja sa rumunskom princezom, imala je veliki politički značaj. Uspostavljene su i ojačane veze između jugoslovenske i rumunske dinastije, ali i sa britanskom krunom. Rođenjem trojice sinova, kraljevića Petra 1923. kraljevića Tomislava 1928. i kraljevića Andreja 1929. godine sama dinastija Karađorđević je osnažena i stabilizovana.

Njegovo veličanstvo kralj Aleksandar Prvi Karađorđević kao vladar nasledio je kraljevinu sa siromašnim narodom, jer je država i dalje patila zbog ratnih stradanja ljudi i gradova. Trudio se da uzdigne državnu ekonomiju, ali i da izgradi Beograd. Kralj Aleksandar je bio prvi srpski vladar koji je izmenio arhitektonski lik Beograda, a time promenio je i navike žitelja jugoslovenske prestonice, koja je između dva rata imala 289.000 stanovnika.

Gradnja Beograda hvata zamah od 1921, kada je izdato 538 dozvola za građenje, prema 81 prethodne godine. Broj ulica je porastao od 309 s kraja Velikog rata na 1.680 ulica. Centar grada izgledao je evropski, jer su ulice asfaltirane. Na to je najviše uticalo podizanje niza zgrada javne namene, kao što su fakulteti oko Kapetan Mišinog zdanja, Kolarčevog narodnog univerziteta, zgrada SANU, Univerzitetske biblioteke, kompleksa univerzitetskih klinika, Beogradskog sajma, Glavne pošte i niza drugih zgrada. Kralj je naredio rekonsturisanje Narodnog pozorišta. A za ruske prijatelje i emigrante naredio je izgranju Ruskog doma. U njemu su bili teatar, gimnazija, osnovna škola, biblioteka i dva muzeja – Muzej Nikolaja Drugog i Muzej ruske konjice.

Tokom 1923. je napravljen novi Generalni urbanistički plan Beograda. Tada je prvi put u beogradskoj istoriji iznet plan da se grad proširi na levu obalu Save, Veliko ratno ostrvo i na Adu Ciganliju, koja bi bila pretvorena u sportsko-rekreativnu zonu. Već tada je prostor na kome bi kasnije nastao Novi Beograd smatrano za prostor za novi grad budućnosti. Podignuti su Most kralja Aleksandra preko Save i most Kralja Petra II preko Dunava.

Stari dvor kraljevska rezidencija

Kralj Aleksandar je za sebe i porodicu odabrao Stari dvor kao kraljevsku rezidenciju. Ovo reprezentativno zdanje na uglu Ulice kralja Milana i Ulice Dragoslava Jovanovića podigao je kralj Milan Prvi Obrenović 1884. godine. Kralj Petar se u dvor uselio 1903. ali se iselio tokom Prvog svetskog rata. Zbog stradanja u Velikom ratu Stari dvor nije funkcionisao kao kraljevska rezidencija sve do 1922. kada je Aleksandar Karađorđević naredio da se obnovi i restaurira.

Komisiju koja je vodila ove radove činili su predstavnici Ministarstva građevina i finansija, upravnik dvora i slikar Uroš Predić. Do aprila 1922. završena je većina radova, obnovljeni su pozlaćeni gipsani radovi na zidovima zimske bašte i u svečanoj sali, a sve prostorije opremljene su novim nameštajem, nabavljenim u Lionu i Beču. U ovom Dvoru je bila zvanična Kraljevska Rezidencija, ali je palata povremeno korišćena i u druge svrhe. Tako je ovde 1919. i 1920. godine zasedala Skupština Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. U ovom Dvoru su priređivani zvanični prijemi i druge državne funkcije.

Naredna temeljna obnova Starog dvora usledila je tokom 1930. i 1931. pod nadzorom arhitekte uprave dvora Dragomira Tadića. Sve fasade i dekorativna plastika objekta, prvobitno izvedeni u malteru, zamenjeni su likorezačkim i ukrasnim radovima u veštačkom kamenu, koji su rađeni pod nadzorom arhitekte Svetomira Lazića. Stari dvor je teško oštećen u bombardovanju Beograda 6. aprila 1941. godine. Bombe su srušile levo krilo dvora i veliku ulaznu kapiju. Posle oslobođenja i društvenih promena koje su potom nastupile, staro dvorsko zdanje dobilo je novu namenu.

Izmenama nastalim tokom rekonstrukcije 1947-1949. godine, građevina je dobila ne samo novu funkciju već i potpuno novo rešenje ulazne partije i fasade prema Bulevaru kralja Aleksandra, prema projektu arhitekte Dragiše Brašovana. Prilikom ove rekonstrukcije uklonjene su i dve manje kupole sa kraljevskim krunama, a na obnovljene delove fasada nisu vraćena nekadašnja kraljevska znamenja. Rekonstrukcija i uređenje enterijera izvedeni su prema projektu arhitekte Aleksandra Đorđevića. Posebna pažnja posvećena je uređenju svečane sale koja je ukrašena novim državnim i republičkim simbolima, kao i vitražima sa temama iz Narodnooslobodilačke borbe.

Posle Drugog svetskog rata u zgradi Starog dvora nalazio se Prezidijum Narodne skupštine, Vlada FNRJ i Savezno izvršno veće. Od 1961. u Starom dvoru smeštena je Skupština grada Beograda. Zgrada Starog dvora je 1983. godine proglašena za spomenik kulture.

Beogradska Saborna crkva počela je da se gradi u Beogradu u vreme vladavine kneza Miloša Obranovića, a dovršena je u vreme vladavine kralje Aleksandra Karađorđevića. Hram je dva puta bombardovan i oštećen 1862. i 1914. godine. Kralj Aleksandar je naredio i rekonstrukciju Saborne crkve i nabavku crkvenih zvona. Ova zvona su prvi put zvonila na dan venčanja kralja Aleksandra i kraljice Marije 1922. godine. U međuvremenu Saborna crkva je postala sedište Beogradsko-karlovačke eparhije, ali i centar verskog života SPC.

Venčanja u Sabornoj crkvi

I prvo kraljevsko venčanje posle 1922. godine obavljeno je u ovoj crkvi 7. oktobara 2017. godine kada su brak sklopili princ Filip Karađorđević, praunuk kralja Aleksandra i princeza Danica Marinković. Bio je to veliki istorijski, društveni i kulturni događaj za Beograd, Srbiju i svet. Njih dvoje su porodici Karađorđević podarili prvu bebu kraljevske dinastije, sina Stefana, rođenog 25. februara 2018. godine u Srbiji.

Princ Stefan Karađorđević je kršten 15. decembra 2018. od strane Patrijarha Irineja u kapeli crkve Svetog Andreja Prvozvanog u Dvorskom kompleksu na Dedinju. Pored roditelja na krštenju su bili prisutni njegov deda po ocu; prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević, njegova žena princeza Katarina Karađorđević; majka princa Filipa i baka po ocu princeza Marija da Glorija od Orleana i Braganse; princeza Ana od Burbon Dve Sicilije, krštena kuma njegovog oca princa Filipa; slikar Milan Cile Marinković, deda po majci i njegova supruga, Stefanova baka po majci Zorica Beba Marinković i Maja Gojković, predsednica Narodne skupštine Republike Srbije.

Jugoslovenski kralj i srpski veliki Ujedinitelj za sebe i kraljevsku porodicu izgradio je Dvorski kompleks u Beogradu. Kako tvrdi danas prestolonaslednik Aleksandar Drugi Karađorđević njegov deda kralj Aleksandar Prvi je iz ličnih sredstava kupio, izgradio i održavao Kraljevski i Beli dvor u okviru kompleksa na Dedinju. Kopleks je građen na imanju od 134 hektara na Dedinju između 1924. i 1937. Glavni arhitekta je bio ruski emigrant Nikolaj Krasnov, prijatelj ruske carske porodice i član petrogradske Akademije umetnosti. Krasnov je legendarni graditelj Beograda, jer je projektovao zgrade Vlade Srbije, Ministarstva spoljnih poslova, Arhiva Srbije, Mosta kralja Aleksandra i enterijer Narodne skupštine Srbije. Uz njega je na Kraljevskom kompleksu radio ruski arhitekta Viktor Lukomski i srpski arhitekta Živojin Nikolić sa svojim timom projektanata i građevinara.

Kraljevski dvor na Dedinju je velika i reprezentativna vila od belog kamena urađena u  srpsko-vizantijskom stilu. Prostorije u prizemlju veoma su raskošno opremljene. Kamenom popločani Svečani hol ukrašen je kopijama fresaka iz Dečana i Sopoćana. Plavi salon je opremljen u baroknom stilu, a Zlatni salon u renesansnom, kao i velika Trpezarija. U tim prostorijama mramorni stubovi nose raskošne kasetirane drvene tavanice sa bronzanim lusterima. Ove su prostorije ukrašene dragocenim slikama, škrinjama i predmetima iz kraljevske zbirke. U istom renesansnom stilu opremljene su i prostorije Velike i Male biblioteke.

Na prvom spratu je raspoređen niz apartmana koje koriste NJ.K.V. Prestolonaslednik Aleksandar II, Princeza Katarina, Princ Naslednik Petar, Princ Filip i Princ Aleksandar. Kraljevski Dvor je bio dom kralja Aleksandra I i Kralja Petra  II. Danas je to dom NJ.K.V. Prestolonaslednika Aleksandra II i njegove porodice.

Posebno mesto u kompleksu ima suteren Kraljevske palate – mesto gde su srpski kraljevi provodili slobodno vreme. U jednoj od prostorija nalazi se fontana – kopija Bahčisarajske fontane na Krimu iz istoimene pesme Aleksandra Puškina. Fontana je kraljevski mehanizam za čuvanje državnih tajni. Za fontanu postoji ključ, koji je omogućavao da voda poteče kada je fontana „otključana“. Zbog žubora vode, svako ko bi želeo da prisluškuje iz susedne prostorije mogao je da čuje samo nerazgovetan šapat. Svi poverljivi razgovori vođeni su u prostoriji sa fontanom, koja se naziva “Soba šapata“.

Tu je i salon sa bilijarskim stolom i bioskopska sala. Pretpostavlja se da je to bio prvi privatni bioskop na Balkanu. Zidovima su oslikane epizode iz epske pesme Ženidba Dušanova.

Beli dvor 

Uz Kraljevski dvor je Dvorska kapela – privatna crkva kraljevske porodice, delo ruskog arhitekte Lukomskog. Osveštana je 1935, a posvećena je Svetom Andreju Prvozvanom, za kojeg pravoslavci veruju da je bio prvi apostol koji se pridružio Isusu Hristu. U kapeli i danas kraljevska porodica slavi slavu i sve druge verske običaje.

Oko Dvora su podignute pergole, parkovske terase, bazeni, paviljon i koncertna terasa. Iz Dvora koji je na grebenu brda, pruža se veličanstven pogled na Dedinje, Košutnjačku šumu, Topčider i Avalu.

Beli dvor je manji i niži od Kraljevskog dvora. Njegova izgradnja po projektu Aleksandra Đorđevića je završena 1936. godine. Gradnju Belog dvora započeo je 1934. godine, privatnim sredstvima kralj Aleksandar  sa željom da napravi rezidenciju za svoje sinove prestolonaslednika Petra Drugog, kraljevića Tomislava i kraljevića Andreja. Kralj Aleksandar nije doživeo da vidi završetak radova.

Izgradnju Belog dvora dovršio je knez Pavle koji je, kao veliki ljubitelj umetnosti, dvor opremio vrednim umetničkim delima. Beli dvor krase dela svetskih umetnika među kojima su slike Nikole Pusena, Fransoa Mijea, Jana Brojgela, Paola Veronezea i drugih, a tu je i portret kralja Aleksandra od Paje Jovanovića.

Kraljevski kompleks porodice Karađorđević je od 1941. godine u vlasništvu države, koja finansira njegovo održavanje. Prestolonaslednik Aleksandar Drugi sa porodicom ga koristi od 2001. Kraljevski dvor i Beli dvor su otvoreni za narod i turiste.

Srpski narod, prijatelji Srbije i turisti posećuju danas još jedno zdanje kralja Ujedinitelja. Alaksandar Karađorđević je podigao Spomenik Neznanom junaku na Avali. Sve je počelo tako što su stanovnici podavalskih sela, poštujući ratnu tradiciju 1922. godine na vrhu Avale podigli kameni spomenik na grobu nepoznatog srpskog ratnika iz Velikog rata. Spomenik je osvećen 1. juna 1922. godine, a potom je održan svečani pomen Neznanom junaku..

Po želji kralja Aleksandra Karađorđevića i po nacrtima skulptora Ivana Meštovića na mestu porušenog starog grada Žrnova izgrađen je mermerni Mauzolej Neznanom junaku. Na Vidovdan 1934. godine kralj Aleksandar I Karađorđević je povelju o podizanju memorijala položio u temelj spomenika, koji je potom osveštan. Pri vrhu sarkofaga uklesan je natpis: „ALEKSANDAR I KRALJ JUGOSLAVIJE NEZNANOM JUNAKU“, a na suprotnoj strani godina završetka spomenika1938.

Spomenik izgrađen od crnog mermare iz doline Neretve bio je sa statuama majki u narodnim nošnjama ujedno i memorijal srpskom i jugoslovenskom narodu. Isatoričari tvrde d aje kralj Aleksandar kao mason gradio ovaj spomenik kao svoju građevinu majstora društva slobodnih zidara. Njegovo kraljevsko veličanstvo Aleksandar Prvi Karađorđević, viteški kralj Jugoslavije nije doživeo da vidi ovaj najmonumentalniji javni spomenik na najvišoj koti Beograda. Ubijen je u francuskom Marseju 9. oktobra 1934. godine.

Istoričari tvrde da je kralj Aleksandar ubijen jer je planirao da stvori novu ujedinjenu balkansku državu, a da za to nije pitao evropske sile, posebno ne komšije Italijane, koji ga nisu podnosili. Za ubistvo su osumnjičene angažovane ustaše i fašisti. Drugo političko ubistvo kralja Aleksandra Ujedinjitelja izvršli su Tito, komunisti i Titovi Jugosloveni, kada su osvolili vlast i državu 1945. godine. Svi spomenici, memorijali i sva obeležja Aleksandra Prvog Karađorđevića kao monahra koji su bili na prostoru Kraljevine Jugoslavije su porušeni. Kralj Aleksandar je zbrisan sa lica zemlje i gurnut u legendu.

Preživela su zdanja koja su podizana njegovom masonskom i zidarskom rukom po Beogradu. I mermerni spomenik na Avali.  Mauzolej Neznanovm junaku postao je grobna zadužbina kralja Aleksandra i simbolično mesto odavanja počasti svim palim ratnicima u ratovima koje je vodio sa Srpskom vojskom i u kojima je donosio slobodu svom narodu od 1912-1918. godine.

Kraj