Kako je Hitler od Francuza oteo borski rudnik

ResursRudnik bakra u Boru, Istočna Srbija, snimljen 1930-tih godina: dvojezični natpis na srpskom i francuskom jeziku podseća na tadašnje vlasnike rudnika, koncesionare iz Francuske koji su rudnik preuzeli od prvog vlasnika, čuvenog Đorđa Vajferta, još početkom 20. veka.

Koliki je značaj rudnika bio u tadašnjoj Evropi svedoči i stalni pritisak Hitlerovog Trećeg rajha na Kraljevinu Jugoslaviju da mu se preda kompletan rudnik, o čemu su potpisivani i tajni ugovori 1939. godine. Sa padom Francuske 1940. Nemci će od kvislinške francuske vlade na silu preuzeti akcije rudnika, ali će u njega ući tek sa okupacijom Kraljevine Jugoslavije. Prva jedinica Vermahta ulazi u Bor u prvim danima agresije aprila 1941. sa specijalnim zadatkom da zauzme neoštećen rudnik i njegova postrojenja.

Plan im je osujetio za istoriju i danas nepoznati srpski kraljevski oficir koji je sa desetinom vojnika tako temeljno minirao i razorio ne samo postrojenja rudnika već i sve pruge i mostove koji su vodili ka njemu, da su Nemci proizvodnju mogli da pokrenu tek godinu i po dana kasnije, u jesen 1942.

Tokom Drugog svetskog rata, nacisti su u rudnik prinudno dovodili brojne građane na robovski rad tokom koga su mnogi i stradali. Posle rata, nova Titova vlast je nacionalizovala rudnik.

Nepoznato mi je da li je kasnije zbog nacionalizacije plaćena odšteta predratnim francuskim, odnosno, i delu švajcarskih vlasnika kojima nacisti, uprkos svim naporima, nisu uspeli da oduzmu akcije tokom čitavog trajanja rata.