Neke banje u Srbiji starije od srpske države
Pre 2.000 godina, stari Rimljani, osvojivši pored dobrog dela tada poznatog sveta i prostore današnje Srbije, otkrili su da ovo podneblje ima izuzetna lekovita svojstva. Zbog toga su izgradili rimska kupatila – terme, čiji su ostaci i dalje rasuti po teritoriji Srbije. Osim toga, kod izvora mineralnih voda, oni su gradili bazene i vile, gde su provodili dane u opuštanju i lečenju. Sačuvani su nam ostaci kupališta – balnea, iz tog perioda, a pominju ih čak i neki istoričari i putopisci.
Ni Vizantinci nisu zanemarili lekovito tlo, jugoistočnog Balkana, koje su osvojili. Oni su nastavili da uživaju u blagodetima ovog podneblja, a kada je stvorena srpska srednjevekovna država, banje je posećivao srpski narod i srpski vlastelini. Dolazak Turaka Osmanlija nije naudio banjama već ih je obeležio tipično istočnjačkim ukrasima : turskim kupatilima ili amamima. Ovi amami preživeli su do danas, a najpoznatiji amam je u Sokobanji. Pored njega danas su još uvek u upotrebi i amami u Novopazarskoj i Brestovačkoj Banji.
Menjanje istorijske scene tokom 19-og veka Srbiju je vodilo putem nezavisnosti. U tom burnom periodu oslobađanja od petovekovnog turskog jarma, u Srbiji se razvijala činovnička, industrijalska, poslovna i intelektualna klasa građana – prototip modernog čoveka, čiji je dan ispunjen stresom i obavezama. Ovaj čovek s kraja 19- og i početka 20-og veka, često je odmor i relaksaciju tražio u banjama.
Evropska elita rođena u 19-om veku, rado je posećivala banje, a lečenja gotovo svih zdravstvenih problema sprovodila su se u njima.
Sređivanje državnih prilika u Srbiji dovelo je do toga da u srpske banje, sve češće i u sve većem broju počinju da dolaze i gosti iz inostranstva, najviše Austrijanci, Mađari i Grci, a najposećenije banje bile su Banja Koviljača, Niška i Vranjska Banja. Sama srpska država, starala se da unapredi banjska lečilišta u koje je dovodila eminentne lekare.
Ovaj razvoj i turistički uspon srpskih banja, prekinuo je Prvi svetski rat, surovo kidajući sve veze sa normalnim i lagodnim životom. Po njegovom završetku, banje su ponovo oživele i u njih su iznova počeli da stižu gosti, među kojima i oni iz dinastijske porodice Karađorđević. Interesovanje vladajuće kuće, pomoglo je daljem razvoju i rastu prestiža banja.
Tokom međuratnog perioda, banje su nastavile da se modernizuju, a njihova popularnost među srpskom elitom, doprinela je podizanju privatnih vila i letnjikovaca, u okviru banjskih lečilišta koje i dalje postoje.
Drugi svetski rat, poput prvog, prekida veze čoveka sa uobičajenom svakodnevnicom i pred njega stavlja borbu za goli život, te banje ponovo bivaju zaboravljene, sve dok se rat nije završio. Tada banje u Srbiji počinju ubrzano da se razvijaju. Grade se hoteli, lečilišta, proširuju se smeštajni kapaciteti, banje se modernizuju, radi se na unapređivanju zdravstvenog tretmana i medicinske ponude u njima. Taj razvoj, sa svojim usponima i padovima, nastavljen je do dana današnjeg. Sve veći zahtevi koji pred banjske ponude, postavlja moderan čovek, razvijanje čini neophodnim i neprestanim, a sadržaj banjskih lečilišta raste i biva bogatiji.
Neke od mlađih banja Srbije su Mataruška Banja i Banja Vrdnik, dok su najstarije Vrnjačka Banja, Sokobanja i Ribarska Banja, mada je teško utvrditi koja tačno može poneti epitet najstarije. Suština je u tome, da su već stari Rimljani bili upoznati sa izvorima lekovite vode širom Srbije, a oni koji poput sumporovitog izvora Mataruške Banje nisu otkriveni sve do samog kraja 19-og veka su izuzeci. Lekovita svojstva velikog broja srpskih banja, vekovima su korišćena u zdravstvene svrhe, a na prostorima Ribarske Banje, pronađeni su arheološki ostaci koji ukazuju na to da je taj prostor bio naseljen još u praistorijsko doba, mada se naučnici još uvek ne mogu složiti da li je tadašnje stanovništvo bilo upoznato sa lekovitim svojstvima mesta gde su podigli naselje.
Neke banje Srbije postoje duže od same srpske države. Njihovi koreni zadiru daleko u prošlost i prepliću se sa koracima starih Rimljana, Vizantinaca i Turaka Osmanlija. Ovo je uslovilo kulturno i istorijsko bogatstvo banja u Srbiji i one, poput malih muzeja, u koje je urezan pečat vremena, čuvaju u sebi tragove prošlosti.
